Tijdlijn 3 (12.000 - 4000 v. Chr.)
tijdlijn 2
14.000 v. Chr. Begin van het Eind-Weichsel glaciaal in Europa
12.000 v. Chr. In Noord-Mesopotamië ontstaat de Natufische cultuur
11.730 v. Chr. Begin van het Bølling-interstadiaal (duurt tot 11.480 v. Chr.)
11.500 v. Chr. De oudste tempel gebouwd in Göbekli Tepe (Turkije); 
11.350 v. Chr. Begin van het Allerød-interstadiaal (duurt tot 10.700 v. Chr.)
10.000 v. Chr. De oudste rotstekening van Nederland St.Odiliënberg (Limburg)

9900 v. Chr.

ontstaan van uitgestrekte dennenbossen ; de Hamburg-jagers verdwijnen uit Midden-Europa

9500 v. Chr.

Eind van het Eind-Weichsel glaciaal in Europa

Ontstaan van de Clovis-cultuur in Midden-Amerika  

9000 v. Chr.

Op de noordelijke heuvels van Irak, Iran, Kanaän en op het hoogland van Anatolië ontstaan landbouwnederzettingen. 

Aziatische jagers trekken verder Noord-Amerika binnen.

8950 v. Chr.

Verslechtering van het klimaat, grote bosbranden, korte terugkeer van de rendierjagers
8500 v. Chr. Einde van het het Wurm-Weichsel-Glaciaal. Begin van de Holoceen warmtetijd

Het deltagebied van de Rijn en de Maas raakt bedekt met uitgestrekte bossen van naald- en berkenbomen. De Rendierjagers trekken weg of worden bosjagers. Kano van Pesse
8350 v. Chr. De nederzetting Jericho, op de westelijke Jordaanoever groeit uit tot de oudste versterkte nederzetting met stenen muren en torens
8200 v. Chr. Cyprus wordt bewoond met mensen afkomstig uit de Levant (het kustgebied langs de oostelijke Middellandse Zee). Khirokitia (Choirokoitia) - cultuur, bouw van tholoi.

8000 v. Chr.

De Natufische cultuur verspreidt zich over de noordelijke heuvels van Irak en Iran.

In Anatolië (Çatal Hüyük) ontstaan boerennederzettingen en raakt het gebruik van koper bekend.

Camunicultuur in Italië (Valcamonica ) (rotstekeningen)
7950 v. Chr. Een tijdelijke temperatuurdaling zorgt in de Lage Landen voor een kouder klimaat. De bosjagers trekken weg of passen zich weer aan aan het koudere klimaat en worden weer rendierjagers. Aan deze koudeperiode komt ± 7000 v. Chr. een eind. 

7000 v. Chr.

Kort na 7000 v. Chr. bereiken boerenkolonisten, waarschijnlijk vanuit Anatolië en Griekenland de zuidelijke Balkan. Omstreeks dezelfde tijd vestigen zich boeren op het eiland Kreta. Vermoedelijk kwamen zij eveneens uit Anatolië.

In Noord-Mesopotamië verspreidt de Natufische cultuur zich over de hooglanden van Irak, Anatolië en Perzië. Er worden kleine, vaste ommuurde nederzettingen gebouwd. Qualat Jarmo. Er ontstaat een Vruchtbaarheidscultus. De hond wordt gedomesticeerd. Uitvinding van het spinnen en weven (weefgetouw).

De snelle temperatuurstijging veroorzaakt een sterke stijging van de zeespiegel.
6500 v. Chr. De eerste boeren verschijnen in het oosten van Griekenland, Macedonië en Zuid-Rusland.
6900 v. Chr. Aan het eind van het 7e mill. v. Chr. raakt het eiland Cyprus snel ontvolkt. Wat daarvan de oorzaak is geweest, is nog steeds een raadsel. 

6000 v. Chr.

De landbouw verspreidt zich over heel West-Azië. Door verschillende verbeteringen stijgen de akkeropbrengsten.

De Middellandse Zee breekt door naar de Zwarte Zee en grote delen van het omringende gebied worden overstroomd  
Ontdekking van het gebakken gepolijst aardewerk (nog zonder draaischijf)  in het Noord-Mesopotamië. 
Handel in koper in West-Azië  

Het zeewater bereikt onze huidige kustlijn, breekt via het zeegat van Bergen door naar het achterland en zet daar grote hoeveelheden zand en klei af. Als gevolg van overstromingen ontstaat achter de kustlijn een gebied met kreken, stroomgeulen en zoetwatermeren. De hoger gelegen stukken zijn overdekt door bos. 

5800 – 5500 v. Chr.

De boeren verspreiden zich verder over de Balkan (Thracië, Roemenië en Bulgarije). Via het stroomgebied van de Donau bereiken zij de Hongaarse laagvlakte. (Europa)

In Noord-Mesopotamië ontstaat de Hassunacultuur

5700 v. Chr.

5600 – 5000 v. Chr.

Vanuit het noorden van Irak verspreidt de Samarracultuur zich over het hele gebied rond de Tigris

5500 v. Chr.

In Noord-Syrië ontstaat de Halafcultuur (tholoi, stierencultus)

Badari-cultuur in het boven-Nijldal
5400 v. Chr. De landbrug verzinkt die Sicilië met Noord-Afrika (Tunesië) met elkaar verbond. 

5300 v. Chr.

Boeren verschijnen in Midden-Nederland en Zuid-Limburg (Maasdal)

Bandkeramiekcultuur ; Vuursteenwinning  

Aan het eind van het 6e mill. v. Chr. steken boeren vanuit Griekenland, vermoedelijk met uitgeholde boomstammen of boten gemaakt van houten spanten, overtrokken met huiden over naar Zuid-Italië en Sicilië (Stentinello-cultuur). Op de Liparische eilanden ontstaat de Serra-d’Alto-cultuur. 

5000 v. Chr.

In Noord-Syrië maakt de Halafcultuur plaats voor de Obeid (Ubaid)-cultuur Overgang van een agrarische dorpsgemeenschap naar een meer georganiseerde samenleving. Er ontstaat een stedelijke cultuur met grote bouwwerken en religieuze instellingen. In Midden-Irak tot aan de bergen van Turkije worden versterkte nederzettingen gebouwd, met zware lemen en torens. Stichting van de stad Eridu in zuid-Mesopotamië.

4900 v. Chr. Ontstaan van de Swifterbantcultuur in de Lage Landen

4800 v. Chr.

Op de Britse eilanden en in Bretagne worden de eerste megalithische bouwwerken (grafkamers of dolmen) gebouwd

Op Malta worden tempelcomplexen gebouwd. De Cycladen worden bewoond.

4500 v. Chr.

Boeren bereiken de kust van de Atlantische Oceaan en Het Kanaal en verspreiden zich over het Iberisch schiereiland.
De Noordzee breekt door naar Het Kanaal. De Britse eilanden raken los van het Europese vasteland.

Na een periode van 1500 jaar vrijwel onbewoond te zijn geweest wordt Cyprus bevolkt door een nieuwe golf van immigranten.

Op de Balkan worden zware bijlen gemaakt van zuiver koper. 

Ontstaan van het rijk Elam (hoofdstad Susa)

Ontstaan van de stadsstaat Byblos

Omstreeks 4500 v. Chr. werd Cyprus na een periode van 1500 jaar vrijwel onbewoond te zijn geweest bevolkt door een nieuwe immigratiegolf. Tegelijkertijd deed ook het aardewerk zijn intrede.

4400 v. Chr.

De Trechterbekercultuur doet zijn intrede in Zuid-Zweden. Denemarken en Noordwest-Duitsland.

Tijdlijn 4 (4000 - 2000 v. Chr.)