5590

Schouwburgen en theaters

Klik hier voor het frame van de pagina
Echte uitgaanders waren de Amsterdammers niet. Dat had ook een beetje te maken met het geloof. Streng gelovige protestanten moesten niets weten van toneel. Iedere theatervoorstelling wezen zij af als zondig of immoreel. Een acteur of actrice was iemand die niet "degelijk" was en het met de zeden niet zo nauw nam.
Uitgaan was in de 19e eeuw overigens alleen maar een mannenzaak. Als manlief naar een toneelvoorstelling wilde, bleef de vrouw gewoonlijk thuis. Alleen in de kermistijd ging een Amsterdammer uit met vrouw en kinderen. Toch waren er wel heren die naar een variété-theater wilden. Omdat zij niet herkend wilden worden, gingen zij "incognito". 

Op het Leidseplein stond sinds 1773 de van hout opgetrokken Stadsschouwburg. 

Het oudste variététheater van Amsterdam werd geopend in de Nes in 1839: het Grand Salon des Variétés: een popperig klein, maar gezellig theatertje, met een klein toneel, een orkestbak waar plaats was voor acht muzikanten, een parterre en twee galerijen. In Theater Tivoli werden kluchten en blijspelen opgevoerd en ook vaudevilles. In Tivoli en in de Salon des Variétés kon men ook genieten van melodrama's, waarin de bloederigste of huilerigste stukken te zien waren.
Rangen en standen golden er niet, iedereen zat door elkaar: zeelieden, kooplui, mensen die werkten op kantoor, winkeliers, slagers, doktoren, enz. Bij de prijs was een consumptie inbegrepen. Een glas bier of punch werd de bezoeker aan zijn tafeltje gebracht terwijl hij zat te kijken naar "De voddenraper van Parijs" of "De gebochelde", genietend zijn sigaartje erbij rookte en zijn commentaar uitwisselend met de bezoeker aan de andere kant van het tafeltje. 

In 1884 werd theater Tivoli omgebouwd tot variété-theater. Hetzelfde gebeurde met het café-concert Victoria. 

Theaters in de Plantage 
In de loop van de 19e eeuw werd de Plantage steeds meer een uitgaansbuurt. Naast een concertzaal (de Parkzaal) kwamen er verschillende theaters: 

Op de plaats van de Parkzaal, waar de heren Stumpff jarenlang (1848 - ca.1880) concerten hadden gegeven, verrees in 1882-1883 de Parkschouwburg (1883-1912). In deze schouwburg, die van binnen heel rijk in oosterse stijl was ingericht werden tussen 1886 en 1894 voornamelijk opera's opgevoerd. Daarna ging het snel bergafwaarts. Het gebouw raakte in onbruik. In 1904 stortte het dak in en in 1912 werd het gesloopt. De plaats waar het theater stond is nu sportterrein. 
 
Aan de Franselaan (nu: H. Polaklaan) werd in 1879 door Van Lier de Plantage Schouwburg gebouwd als zomertheater. Er werden veel volksstukken gespeeld. In 1938 werd dit theater verbouwd tot drukkerij. 

In 1879 werd in de Plantage Schouwburg Frascati geopend. 

In 1892 werd aan de Plantage Middenlaan de Artis Schouwburg, later Hollandse Schouwburg genoemd, geopend. 

Links: Pierre-Auguste Renoir (1841-1919): De Loge
Theaters rond het Rembrandtsplein (Amstelstraat) 

In het Salon des Variétés in de Amstelstraat werden tot 1905 verschillende revues opgevoerd en met veel succes. Ieder avond was het er stampvol. Vrijdagavond was het "gala-avond". Er mocht dan niet gerookt worden. Dan kwamen de rijke Amsterdammers in soirée toilet met hun rijtuigen voorrijden. 

Revues werden ook opgevoerd in het varété-theater Flora, dat eveneens gevestigd was in de Amstelstraat. Dit theater was enorm populair bij het Amsterdamse publiek, waardoor het zelfs een concurrent werd van Carré. Léon Boedels, eigenaar en bedrijfsleider van Flora trad er op als coupletzanger. In dit theater werden in 1897de eerste films te zien.

Tegenover Flora stond het Grand Theatre. Verschillende grote artiesten uit binnen- en buitenland traden er op, waaronder Sarah Bernard. 

Op het Rembrandtsplein werd in 1902 naast De Kroon het Rembrandt theater gebouwd. Het was opgezet als variété-theater, maar in 1904 gooide de leiding de boeg om en werd er een begin gemaakt met het opvoeren van Duitse operettes door een Duits gezelschap. De toelopp was boven alle verwachting. De Duitse operette veroverde Amsterdam stormenderhand en bleef er zich vele jaren handhaven. 

In 1912 werd café-restaurant Roetemeijer verbouwd tot theater: het Panopticum Theater, later Centraal Theater, waarin toen bekende artiesten optraden als Louis Davids, Nap de la Mar, Koos Speenhof en Jean Louis Pisuisse. In 1966 werd het hele gebouw gesloopt. Hiermee verdween het laatste theater in de Amstelstraat 

In de zomermaanden werden in het Theater Carré variété voorstellingen gegeven.

laatst bijgewerkt: 05-08-02

colofon