10.531

Concertzalen in Amsterdam

Amsterdam 1800 - 1850; Amsterdam (1850 - 1900)

Felix Meritis (1787) 
In het begin van 19e eeuw bezat Amsterdam één concertzaal: Felix Meritis aan de Keizersgracht, gebouwd in 1787. In de ellipsvormige concertzaal van Felix Meritis viel iedere vrijdagavond een concert te beluisteren. Bestaande orkesten uit binnen- en buitenland gaven er gastconcerten. 

In de tweede helft van de 19e eeuw werden café-concerts, als Frascati, het Grand Café Concert (1865) en Victoria (1870) populair, vooral bij het "beschaafde" publiek.
Parkzaal (1848 - ca. 1880) 
In 1848 kocht Jan Eduard Stumpff, de eigenaar van het theater Frascati aan de Nes het etablissement en richtte het in tot Het Park, een ontspanningsgelegenheid voor het gegoede publiek. Hij breidde het uit en liet in de tuin aan de Plantage Parklaan een flinke concertzaal (Parkzaal) bouwen met een fraaie Wintertuin. 's Winters gaf het Parkorkest concerten in één van twee concertzalen van "Het Park" in de Plantage en 's zomers in de tuin. Alleen leden van Het Park hadden toegang. Lid waren toen alleen deftige Amsterdammers. 

Jarenlang is deze concertzaal beroemd geweest door de concerten die er door de heren Stumpff werden gegeven. De zaal had echter wel enkele grote gebreken: er was geen vestibule en ook geen garderobe. Keuken en toiletten vielen daarentegen direct in het oog. Tijdens een muziekuitvoering ergerde menigeen zich aan het lawaaierige buffet. De orkestruimte was klein en verre van ideaal. 

Van de onderneming van Stumpff herinnert nu nog het Wertheimpark met bij de ingang de houten Sfinxen en het fraaie hek. Op de plaats van de concertzaal (Parkzaal) en de wintertuin, waar de heren Stumpff jarenlang concerten hadden gegeven, verrees in 1882-1883 de Parkschouwburg. 
Paleis voor Volksvlijt (1864 - 1929) 
Behalve in Het Park (later Parkschouwburg) was er nog een concertzaal in het Paleis voor Volksvlijt. Daar werden concerten gegeven door het Paleisorkest. 's Zomers in de tuin en 's winters in de zaal. Bij die concerten ging het er altijd gemoedelijk toe. Men dronk er rustig een glaasje bier of kopje thee bij en rookte vol genot een lekkere sigaar onder gezellig gekout, óók tijdens de uitvoeringen. 
Concertgebouw (1888 - heden) 
In 1888 werd in Amsterdam het nieuwe Concertgebouw geopend. Het lag toen nog midden in het weiland. De orkestdirigent Willem Kes koos voor zijn nieuwe orkest de beste musici uit de leden van het Paleisorkest. Willem Kes was voor de mensen van het orkest bijzonder streng, maar ook voor het publiek. Als hij zijn dirigeerstokje omhoog hield, eiste hij van de mensen in de zaal volkomen stilte. Werd het niet stil, dan liet hij zijn arm zakken, draaide zich om en wachtte. Dat was wel even wat anders dan het geren en gedraaf van kelners in de concertzalen van "Het Park" en het Paleis voor Volksvlijt, die het orkestspel aanvulden met het gerinkel van bitterglaasjes en koffiekopjes. 

Links: het concertgebouw, midden in de weilanden, tekening door H.W. Beyerinck, 1887

Willem Kes vond dat een concertzaal geen sociëteit of café was. Tijdens het concert mocht daarom ook niet worden geserveerd. Wie te laat kwam, kwam er niet meer in. Door de bouw van het Concertgebouw kregen de mensen meer belangstelling voor het bijwonen van concerten. Na het vertek van Willem Kes in 1895, werd Willem Mengelberg benoemd tot dirigent van het Concertgebouworkest. Onder zijn leiding werd dit orkest wereldberoemd.

laatst bijgewerkt: 03-08-02  

colofon