8083

Zweden (1599 - 1632)

Karel lX Koning van Zweden (1604 - 1611)

Karel lX was de jongste en de derde zoon van Gustaaf l. Hij volgde koning Sigismund Vasa op, een zoon van zijn broer Johan lll en Catharina van Polen

Van zijn vader kreeg hij het hertogdom Södermanland toegewezen, maar nam pas definitief bezit van dit gebied na de val van zijn stiefbroer Erik XIV van Zweden in 1569. Karel was de echte leider van de opstand tegen koning Erik XIV maar leefde op gespannen voet met zijn broer Johan, die Erik zou opvolgen. Karel was een overtuigd calvinist, maar toen Johan III in 1592 stierf, werd hij opgevolgd door diens zoon, de katholieke Sigismund, die al koning van Polen was. Karel werd de leider van de protestantse oppositie in Zweden. In 1595 werd Karel tot regent aangesteld door de rijksdag en de reactionaire en katholieke Sigismund werd tenslotte in 1599 afgezet als koning. In 1604 volgde Karel hem formeel op.

Hij trouwde met Anna Maria van Palts-Simmern, dochter van Lodewijk VI van de Palts en Elisabetha van Hessen. Zij kregen vier kinderen: De eerste drie Margaretha Elisabeth, Elisabeth Sabina (1582-1585) en Lodewijk sterven jong. In 1584 werd hun dochter Catharina geboren. Zij trouwde met Johan Casimir van Zweibrücken-Kleeburg en werd de moeder van o.a.de latere koning Karel X Gustaaf van Zweden. Daarna werden nog twee kinderen geboren: Gustaaf (1587) en Maria (1588). Ook zij stierven jong. 

Na het overlijden van Anna Maria in 1589 hertrouwde Karel lX in 1592 Christina van Holstein-Gottorp, dochter van Adolf van Sleeswijk-Holstein-Gottorp. Zij kregen samen vier kinderen: Christina (1593), Gustaaf Adolf (1594), Maria Elisabeth (1596) en Karel Filips. Elisabeth was een jaar toen zij stierf. Maria Elisabeth trouwde met haar volle neef hertog Johan, jongste zoon van Johan III van Zweden en stierf op haar 22-ste. Hun jongste zoon Karel Filips is vooral bekend, omdat hij tijdens de Tijd der Troebelen (1604 - 1613) een van de kandidaten was voor de Russische troon. De stad Novgorod, die in die tijd onder Zweedse bescherming stond, had prins Karel Filips als kandidaat naar voren geschoven. Uiteindelijk werd Michaël Romanov echter de nieuwe Russische tsaar. Karel Filips overleed op zijn 21-ste.

Met zijn maîtresse Karin Nilsdotter had Karel lX een zoon, de veldmaarschalk Carl Carlsson Gyllenhielm (1574–1650).

Gustaaf Adolf ook wel genoemd Gustaaf Adolf de Grote of de Leeuw van het Noorden Koning van Zweden (1611 - 1632).

Gustaaf Adolf, geboren in 1594, was de zoon en opvolger van Karel IX van Zweden en van Christina van Holstein-Gottorp. Op 15-jarige leeftijd hield hij zijn eerste troonrede en werd twee jaar later mondig en volwassen verklaard. Al in 1612 benoemde hij de bekwame diplomaat Axel Oxenstierna als minister. Hij voerde hervormingen in zijn leger door, met als gevolg dat tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) veel huursoldaten vanuit de Republiek der Nederlanden naar Zweden trokken. Hij stichtte in 1621 de stad Göteborg om de Denen en de Hanzesteden een voet dwars te zetten. In de beginjaren werden een aantal Hollanders als burgemeester benoemd.

Gustaaf Adolf had een talenknobbel en sprak vloeiend Duits en naar verluidt ook Latijn. In 1632 richtte hij in het veroverde Estland de universiteit van Tartu op.

Gustaaf Adolf voerde een expansieve buitenlandse politiek en won oorlogen tegen Denemarken, Rusland en Polen. Hij was een militair genie en bewonderaar van Maurits van Oranje-Nassau, wiens innovaties hij goed bestudeerde. De Zweedse troepen waren goed getraind en daarmee kon hij het 'keermars' systeem van Maurits verder perfectioneren. Vooral daardoor konden de Zweedse troepen drie keer zo snel schieten als hun tegenstanders. Bovendien beschikte Gustaaf Adolf over relatief veel lichte kanonnen. De Amsterdamse koopman Louis de Geer, die zich op mijnbouw in Zweden had toegelegd, verdiende schatten met de bewapening van zijn leger. De Geer leende geld aan de adel en de koning, pachtte mijnen en bezat een wapen- en messingfabriek en een scheepswerf in Norrköping. In 1629 probeerde hij op advies van Isaac Massa de graanhandel op Rusland te monopoliseren.

Gustaaf Adolf was een van de hoofdrolspelers in de Dertigjarige Oorlog(1618-1648) en wierp zich in de strijd voor de protestantse zaak en dus tegen de Habsburgers. Op 6 juli 1630 landden zijn troepen in Pommeren, veroverde Frankfurt am Main en bedreigde Augsburg. In 1631 versloeg hij Tilly in de slag bij Breitenfeld, maar moest het onderspit delven in de strijd tegen de Habsburgse troepen onder Wallenstein. Hij raakte gescheiden van zijn troepen in de slag bij Lützen (1632) en sneuvelde daar. Zijn weduwe Maria Eleonora van Brandenburg, een dochter van keuvorst van Johan Sigismund van Brandenburg vertrok in 1640 uit Zweden.

Gustaaf Adolf had zijn huwelijk met Maria Eleonora twee kinderen: Christina Augusta (1623-1624) en Christina (1626-1689).

Verder had Gustaaf Adolf een buitenechtelijke zoon bij Magdalena (Grietje) Slots, zijn Nederlandse maîtresse: Gustaaf Graaf van Wasaborg (1616- (Wildeshausen) 1653).

Op 10 augustus 1628 voer de Vasa vanaf het Stockholmse Driekronenpaleis in de richting van de havenmond, toen een windvlaag haar slagzij deed maken. Het schip herstelde zich, maar door een tweede windvlaag kwam het, na slechts 1300 m gevaren te hebben, zo schuin te liggen dat het water de geopende geschutspoorten binnenstroomde. De Vasa liep vol water en zonk 30 m naar de bodem van de haven, ter hoogte van Beckholmen op het eiland Djurgården. De meeste van de circa 150 opvarenden konden zwemmend de kant bereiken en ongeveer 30 tot 50 mannen verdronken.

Zweden (1632 - 1700)

Gemaakt: 13-02-10

colofon