3903

Het rijk van de Ptolemaeën (116 - 51 v. Chr.)

Ptolemaeus lX Soter ll (116-107) (eerste regeringsperiode)

Ptolemaeus lX Soter ll (bijgenaamd Lathyros) en mogelijk ook Physcon (dikkerd), was de oudste zoon van Ptolemaeus VIII Euergetes II en Cleopatra III. Ptolemaeus werd waarschijnlijk geboren in 143/142 v.Chr. en werd rond 118 v.Chr. gouverneur (strategos) van Cyprus. Voor zijn overlijden zou zijn vader Ptolemaeus Vlll zijn echtgenote Cleopatra III toestemming hebben gegeven de zoon van haar keuze aan te stellen als mederegent. Het leek erop dat Cleopatra een voorkeur had voor haar jongere zoon Ptolemaeus Alexander, maar onder druk van de legervergadering in Alexandrië werd Ptolemaeus IX verkozen. Van de drie co-regenten was Ptolemaeus degene met de minste invloed. Ptolemaeus was gehuwd met zijn zuster Cleopatra IV, van wie hij volgens Justinus veel hield, maar Cleopatra III dwong hem van haar scheiden om zijn jongere zus Cleopatra Selena I te kunnen huwen. Bij zijn eerste vrouw zou hij minstens één zoon hebben (waarschijnlijk Ptolemaeus XII en Ptolemaeus van Cyprus) en bij zijn tweede een dochter, Berenice III. Vermoedelijk in 115 v.Chr. overleed Cleopatra II, waardoor Ptolemaeus en zijn moeder Cleopatra III als enige heersers overbleven.

Er bleven echter spanningen bestaan tussen Ptolemaeus en zijn moeder. In 108/107 v.Chr. zond Ptolemaeus een leger van 6000 man sterk naar Samaria (het gebied tussen Judea en Galilea) om daar de Seleucidische troonpretendent Antiochus IX Cyzicenus te hulp te komen. Antiochus was op verzoek van de Samaritanen namelijk ten strijde getrokken tegen koning Johannes Hyrkanus l van Juda, die in 108 v.Chr. het beleg om de stad had geslagen, maar Antiochus leed zware verliezen tegen Hyrkanus. Hoewel Ptolemaeus' troepen verwoestingen en plunderingen aanrichtten in Judea, mocht Ptolemaeus' hulp uiteindelijk niet baten. Hyrkanus veroverde in 107 v.Chr. Samaria, joeg de Seleucidische en Ptolemeese troepen op de vlucht, en maakte de stad met de grond gelijk. Cleopatra was zeer ontstemd over Ptolemaeus' besluit Antiochus te hulp te komen. Volgens Flavius Josephus liep het conflict zo hoog op dat zij dreigde Ptolemaeus van de troon te stoten. Aan het conflict lag mogelijk een andere politieke opvatting ten grondslag: Antiochus Cyzicenus was in strijd gewikkeld met Antiochus VIII Grypos om de Seleucidische troon en het lijkt erop dat Cleopatra het te riskant vond partij te kiezen in dit conflict.

In september of oktober 107 v.Chr. werd Ptolemaeus uiteindelijk toch van de troon verjaagd, nadat zijn moeder hem ervan had beschuldigd haar te willen vermoorden. In de plaats van Ptolemaeus IX plaatste ze nu alsnog haar lievelingszoon Ptolemaeus X Alexander I op de troon.

Na dat Cleopatra lll hem had beschuldigd haar te willen vermoorden, liet Cleopatra Selena I hem in 107 v.Chr. afzetten ten gunste van haar broer Alexander. Deze keerde terug uit Cyprus en werd tot koning van Egypte gekroond als Ptolemaeus X. 

Ptolemaeus X Alexander l (107-88)

Ptolemaeus X Alexander l en Cleopatra Selena I heersten 19 jaar.

Na een hevig conflict tussen Alexander en Cleopatra lll. Zij liet Lathyos ( Ptolemaeus lX Soter ll) terugkeren uit Cyprus en uiteindelijk liet Alexander zijn schoonmoeder vermoorden in 101 v.Chr.

Van 101 v.Chr. tot 88 v.Chr. regeerde Alexander samen met  nicht en echtgenote Cleopatra Berenice (de dochter van Ptolemaeus lX Soter ll en Cleopatra Selena I) als co-regentes.

Toen Alexander in 88 v.Chr. stierf, keerde haar ex-echtgenoot Ptolemaeus lX Soter ll (bijgenaamd Lathyros) terug naar Egypte en vluchtte Cleopatra Selena met haar zoontje Alexander uit Egypte naar het eiland Kos.

Ptolemaeus lX Soter ll (bijgenaamd Lathyros) (88 - 81 v. Chr.) tweede regeringsperiode

Ptolemaeus IX werd waarschijnlijk in oktober of november 88 v.Chr. in Memphis gekroond tot koning van Egypte. Hoewel hij nu alleenheerser was, kreeg hij de volgende jaren te maken met opstanden in Opper-Egypte (Thebaïs). Al eerder waren er in Thebaïs opstanden tegen de Ptolemaeën geweest (in 199-186 en 132-124), maar de eerdere Ptolemaeïsche heersers hadden de onrust telkens weer tot bedaren weten te brengen. Nu was het vanaf ca. 91 v.Chr., nog voor het begin van Ptolemaeus' tweede regeringsperiode, opnieuw onrustig in Opper-Egypte doordat autochtone Egyptenaren in opstand kwamen tegen de hellenistische dynastie van de Ptolemaeën. Daarbij koos Straton, de epistrategos van Thebaïs en zelf van Egyptische afkomst, de zijde van de opstandelingen. Zodra Ptolemaeus IX in 88 opnieuw tot koning over Egypte werd gekroond, trok hij met zijn leger Opper-Egypte binnen, veroverde verschillende plaatsen en sloeg het beleg om Thebaïs. Na drie jaar wist hij de stad in te nemen, wat met zware verwoestingen gepaard ging (85 v.Chr.).

Nu de opstand was neergeslagen, begon Ptolemaeus aan de wederopbouw van Opper-Egypte, zoals blijkt uit de afbeeldingen van zichzelf die hij daarbij liet aanbrengen in Thebaïs en Karnak. De afbeeldingen dragen een propagandistisch karakter, met als doel de positie van de Ptolemaeën onder de bevolking van het gebied te vergroten ten koste van de aristocratie van Thebaïs.

Van augustus 81 v.Chr. tot zijn dood, die waarschijnlijk ergens in december 81 v.Chr gedateerd moet worden, was zijn dochter Cleopatra Berenice III zijn mederegent. Na zijn dood zou zij hem opvolgen als koningin van Egypte.

Cleopatra Berenice lll (81-80)

Berenice III was de eerste vrouw die heerste over Egypte sinds 1100 jaar. De laatste was koningin Tawosret (1198 - 1196 v. Chr.) (19^e Dynastie).

Zij zat slechts zes maanden op de troon, maar wist in die periode de liefde van haar volk te winnen. In 80  v. Chr. werd zij gedwongen om Ptolemaeus XI Alexander II, de zoon van Ptolemaeus X Alexander l en Cleopatra Selena als koning te erkennen. Deze was vanwege de politiek instabiele situatie in Egypte in 103 v. Chr. met zijn grootmoeder Cleopatra III gevlucht naar naar Kos, waar opgroeide op in het heiligdom van Asklepios.

In 88 v. Chr., aan het begin van de Mithridatische oorlog, werd Ptolemaeus op Kos gevangen genomen door Mithridates VI van Pontus. Vier jaar later wist hij echter te ontsnappen. Hij vluchtte naar de Romeinen, Mithridates' vijanden, en zocht zijn toevlucht bij Sulla.

Ptolemaeus Xl Alexander ll (80)

Begin april 80 v. Chr. keerde Alexander terug naar Egypte, met steun van Sulla, die graag een pro-Romeins heerser op de Egyptische troon zag. Berenice III, die sinds de dood van Ptolemaeus IX Soter II (Lathyros) in december 81 alleen over Egypte regeerde, kon niet anders dan een co-regentschap met hem aangaan door met hem te huwen. 18 of 19 dagen na zijn troonsbestijging vermoordde Ptolemaeus Berenice echter, vermoedelijk om zo de alleenheerschappij over Egypte voor zich op te eisen. De Alexandrijnse bevolking veroordeelde de moord op de populaire Berenice echter fel en lynchte Ptolemaeus. De heerschappij over Egypte werd overgenomen door Ptolemaeus XII Neos Dionysos, de broer van Berenice.

Boven: Ptolemaeus Xll en Berenice

Ptolemaeus Xll Neos Dionysos (80-58 en 55-51 v. Chr.) en Berenice (58-55) 

Onder hun bewind ging Egypte politiek achteruit, terwijl de invloed van Rome steeds toenam. Het nationalisme onder de inheemse bevolking uitte zich van tijd tot tijd in felle opstanden. Hij was een zoon van Ptolemaeus IX Soter II en Cleopatra IV, al werd zijn afkomst volgens Cicero vaak in twijfel getrokken. Zijn bijnaam nothos 'bastaard' wijstal  in die richting. Hij kreeg een dochter, Cleopatra VII, geboren in 69 v.Chr. in Alexandrië, van wie de moeder waarschijnlijk zijn zus (óf nicht?, óf tante?) Cleopatra V Tryphaena, was. Zijn oudste zoon was de in 63 v.Chr. geboren Ptolemaeus XIII. Een jongere zoon was Ptolemaeus XIV.

Ptolemaeus stond bekend als een aanhanger van de cultus van Dionysus, zoals uit zijn bijnamen duidelijk wordt (ook Auletes verwijst vermoedelijk naar de Dionysuscultus, waarin muziek en dans een belangrijke rol speelden). Hij had het aan invloedrijke aanhangers van deze cultus te danken dat hij na de moord op Ptolemaeus XI Alexander II in 80 v.Chr. als zijn opvolger werd benoemd.

Tijdens Ptolemaeus' regering breidde de Romeinse heerschappij zich steeds verder uit in het Midden-Oosten. Rome stond echter toe dat Egypte onafhankelijk bleef, mits Ptolemaeus troepen zou sturen om Pompeius in Syria te hulp te komen, wat hij in 63 ook inderdaad deed.

In 58 v. Chr. werd Ptolemaeus gedwongen Cyprus, dat tot die tijd onder Ptolemaeïsche heerschappij had gestaan, aan de Romeinen af te staan. Dit stuitte in Alexandrië op zoveel verzet, dat Ptolemaeus uit de stad werd verdreven. Met hulp van de Romeinen en tegen betaling van 6000 talenten zilver wist hij drie jaar later de Egyptische troon weer in handen te krijgen.

Egypte (51 - 31 v. Chr.)

laatst bijgewerkt: 30-06-03

colofon