2930

Rome (100 - 44 v. Chr.)

Rome (202 - 100 v. Chr.); zie ook: de stad Rome

± 100 v. Chr. hadden de Romeinen alleen maar het zuiden van Gallië in handen. Ten noorden daarvan lag het land van de Kelten of Galliërs. Andere stammen werden door de Romeinen aangeduid met Germanen. 

Het door de Romeinen in 212 v. Chr. veroverde Sicilië werd de korenschuur van Rome. Dat was voor de boeren in Italië niet gunstig. De staat kreeg dit graan vrijwel voor niets, want de mensen betaalden daar hun belasting in de vorm van graan. De vroegere landerijen van de Romeinse boeren die naar de stad, getrokken waren, werden verpacht aan rijke Romeinen. Maar dat land moest natuurlijk ook bewerkt worden. Daarom trokken de Romeinse legers ook ten strijde om buit in de vorm van slaven binnen te halen. Ook als er een ergens in het rijk een opstand was neergeslagen, werden de opstandelingen naar de slavenmarkt van Rome gevoerd. Zo werden er duizenden slaven aangevoerd uit Noord Afrika (Carthago) en het Iberisch schiereiland. 

Een aantal buitenlandse oorlogen had tot gevolg dat de gebruikelijke Romeinse bron van strijdkrachten -de burgerlijke militie- was verzwakt. Met het invoeren van de betaalde militaire dienst ontstond een nieuw probleem; de generaals waren genoodzaakt de middelen te vinden om hun troepen te betalen en deze bij het beëindigen van hun diensttijd in kolonies te vestigen. 

Er was veel politieke onrust, die slechts tijdelijk kon worden gesmoord door het ingrijpen van een machtig militair leider, zoals Marius, Sulla, Pompeius of Julius Caesar. De overwinning van L. Cornelius Sulla op Marius in 80 v.C. betekende een belangrijk stadium zowel in de geschiedenis als in de kunst van Rome, want met zijn bewind ontstond een nieuwe, keizerlijke Romeinse bouwstijl.

In Rome werd de situatie steeds meer gespannen. Het volk wilde dat het land werd teruggegeven aan de boeren. De patriciërs willen daar natuurlijk niets van weten. De strijd liep uit op reeks van zeer bloedige revoluties. Twee legeraanvoerders mengden zich in deze strijd. Beiden hadden een leger van trouwe soldaten om hun eisen kracht bij te zetten. Onder elkaars aanhangers richtten zij enorme bloedbaden aan. In de rest van Italië woedde een felle burgeroorlog. De steden hadden Rome dan wel geholpen in de oorlog tegen Carthago, maar het was Rome die over hen de baas speelde. Zij wilden nu een eigen staat stichten. 

 De Romeinse samenleving verkeerde in de 1ste v.C. in een staat van onenigheid. In het midden van de 1ste eeuw v.C. ondernamen Cicero en zijn aanhangers een vruchteloze poging om beschaafde en gematigde waarden te behouden, maar zij waren niet sterk genoeg om de krachten van het militarisme, door Julius Caesar verpersoonlijkt, te weerstaan. Deze verenigde  de traditionele Romeinse "deugden": de verovering van Gallië tussen 58 en 52 v.C. Dit was slechts een der aanwinsten van grondgebied die Rome voor 14 v.C. zou verwezenlijken, nog afgezien van Spanje, Illyricum en Griekenland, het Rijnland, het grootste deel van Klein-Azië en grote delen van Noord-Afrika. Daar uitsluitend een leger onder een sterk centraal gezag deze landen kon beheren, werd een militaire heerschappij noodzakelijk. De bedreiging van de vrijheid werd door de moord op Caesar in 44 v.C. uitgesteld, maar werd verwezenlijkt door de stichting van een keizerrijk door zijn aangenomen zoon Augustus  in 31 v.C.

Tussen 87-81 ontstonden er burgertwisten tussen de optimates (conservatieve aristocratie) en de populares (aanhangers van de "volkspartij"). Het land veranderde daardoor in een complete chaos. 

In Rome werd de schitterende Tempel van Jupiter op de Capitolijnse heuvel volledig in de as gelegd (83 v. Chr.). Uiteindelijk werd de opstand neergeslagen. De aristocratische generaal Sulla werd dictator (81). Hij herstelde de macht van de Senaat en verbeterde het rechtsstelsel.

Sulla (81 - 60 v. Chr.)

Sulla liet een begin maken met de herbouw van de tijdens de burgeroorlog verwoeste tempel van Jupiter op de Capitolijnse heuvel. Hij liet de zuilen van de grote Tempel van Zeus uit Athene verwijderen om in de nieuwe Tempel van Jupiter gebruikt te worden. De nieuwe tempel stond op de fundering van de oude en had daarmee hetzelfde grondoppervlak, maar was wel hoger en veel rijker versierd. Een nieuw beeld van Jupiter werd ook gemaakt, waarschijnlijk van ivoor en goud, naar het voorbeeld van het beroemde beeld van Zeus in Olympia, een van de zeven wereldwonderen van de oudheid. In 69 v. Chr. werd de nieuwe tempel ingewijd. 

Tempel van Jupiter Optimus Maximus - Wikipedia

rechts: Sulla Sulla
Sulla Gnaeus Pompeius Magnus (106 - 48 v. Chr.) was de zoon van de zeer rijk Romein Gnaeus Pompeius Strabo. Nadat hij met een speciaal mandaat bekleed was om de piraten die de Middellandse Zee teisterden te bestrijden, slaagde hij in een recordtempo deze uit te roeien. Daarop hielp hij Sulla Lucullus in diens strijd tegen Mithridates VI van Pontus. (66 v. Chr.). 

In 64 v. Chr. konden de Romeinen hun gezag vestigden in het oostelijke Middellandse Zeegebied en de provincie Syria stichtten. Zijn overwinningen bezorgden hem de eretitel Magnus (de Grote), wat hem op eenzelfde hoogte bracht als zijn idool Alexander de Grote. 

Eerste Triumviraat (60 - 49 v. Chr.)

Sulla Pompeius sloot zich samen met Sulla Marcus Licinius Crassus in 60 v. Chr. aan bij het Eerste Triumviraat dat op initiatief van Gaius Julius Caesar werd gesloten, ondanks het onderlinge wantrouwen tussen beide mannen.

Drie mannen maakten nu in Rome de dienst uit: Sulla Pompeius, Sulla Julius Caesar en Sulla Crassus, de rijkste Romein van die tijd. Zij verdeelden onder elkaar de machtigste provincies van het rijk: Syrië, Spanje en Gallië. Julius Caesar werd stadhouder over Gallië. De twee andere mannen kregen het bestuur over de andere provincies. Caesar moest als consul in 59 v. Chr. ervoor zorgen dat Pompeius' oorlogsveteranen een lapje land kregen.

Tussen 59-51 v. Chr. veroverden de Romeinse legers onder Julius Caesar geheel Gallië. Het triumviraat viel echter nadelig uit voor Pompeius, toen Crassus in 53 v. Chr. sneuvelde in de strijd tegen de Parthen en het triumviraat ophield te bestaan. 
Chinese archeologen beweren in de noord-westelijke provincie Gansu verdedigingswallen te hebben ontdekt die werden gebouwd door het Romeinse leger. In het dorpje Zhelaizhai hebben de inwoners overigens geen Chinees, maar een nogal mediterraan uiterlijk. Bovendien houden ze tradities in stand die misschien op Romeinse gebruiken teruggaan.

In 53 v. Chr. leden de Romeinen een zware nederlaag leden tegen de Parthen (slag bij Carrhae). Een van diegenen die in Carrhae het leven liet, was volgens de legende Marcus Licinius Crassus. De Parthen goten hem - nog steeds volgens de overlevering - gesmolten goud in de mond "tot hij er genoeg van had". Romeinse geschiedschrijvers hebben wel altijd beweerd dat slechts 6.000 legionairs aan de slag van Carrhae hebben deelgenomen: 5.500 van hen werden gedood, de rest werd tot slaaf gemaakt. De overlevenden van die 500 manschappen werden 33 jaar later, krachtens een vredesakkoord tussen Rome en Ctesiphon, de hoofdstad van de Parthen, vrijgelaten. Romeinse annalen maken geen enkele melding van overlevenden. Toch zou een groep van zo'n 6000 Romeinse soldaten de slag hebben overleefd en via Centraal-Azië naar China, 5.000 kilometer verderop, zijn gevlucht. De Romeinen waren zich overigens niet bewust van het bestaan van het Middenrijk. Ze hadden het wel over een mythisch 'Land van de Zijde'. 
Pompeius (49 -  48 v. Chr.)

Op 7 januari 49 v. Chr. werd Pompeius als dictator door de senaat aangesteld om de Republiek te verdedigen tegen Julius Caesar.   
De burgeroorlog brak nu in alle hevigheid uit. Het goed georganiseerde leger van Pompeius versloeg in het begin nog dat van Julius Caesar, maar werd in 48 v. Chr. verslagen in de slag bij Pharsalus. Daarop vluchtte Pompeius naar Egypte waar de tienjarige Ptolemaeos XIII, die hem hulp verschuldigd was als cliens, heerste. Toen hij echter voet aan wal zette, werd hij vermoord.

Julius Caesar (48 - 44 v. Chr.)

Toen Julius Caesar in 48 v. Chr. aankwam in Alexandrië, werd hem Pompeius' hoofd aangeboden, een gebaar dat Caesar niet op prijs stelde en eiste de uitlevering van zijn moordenaar. Omdat Ptolemaeus Xlll de aan Rome verschuldigde schatting niet wilde of kon overhandigen zocht Caesar contact met zijn zuster Cleopatra Vll, die door haar broer uit het paleis was verjaagd. Het gangbare verhaal over Cleopatra en haar tapijt lijkt eerder gebaseerd te zijn op fantasie dan op historische feiten. Nergens staat ook vermeld dat Cleopatra zich naakt aan Caesar zou hebben vertoond. Dat is een vondst van een toneelregisseur die Shaw's Caesar and Cleopatra een aantal jaren geleden op de planken bracht. 

In de winter van 48 v.Chr. probeerde Julius Caesar Ptolemaeus XIII te verslaan en Cleopatra, die intussen Caesars minnares was geworden, op de troon te zetten. Deze bellum Alexandrinum (Alexandrijnse oorlog) eindigde op 27 maart 47 v.Chr. met de overwinning van Julius Caesar. In deze strijd werd Ptolemaios Xlll gedood. 

 
Boven: Cleopatra Vll, naar eigen fantasie natuurlijk, geschilderd door John William Waterhouse (1888)

Na deze overwinning werd Cleoptra Vll op de troon hersteld met haar jongere broer, Ptolemaeus XIV, als nieuwe co-heerser. Daarna maakten Caesar en Cleopatra een reis op de Nijl, waarna Caesar terugkeerde naar Rome. Op 23 juni van dat jaar baarde Cleopatra een zoon; zij beweerde dat Caesar de vader was van het kind en noemde hem dan ook Caesarion. Of dit kind werkelijk Caesar's zoon was, wordt door sommige historici echter betwijfeld. Cleopatra zou alleen om politieke redenen een relatie met Caesar hebben aangegaan en was zij vrij losbandig.

Julius Caesar kreeg helaas ook vijanden. Ze noemden hem een tiran en beraamden in 44 v. Chr. een aanslag op zijn leven. Op een dag dat Julius Caesar een vergadering van de Senaat bijwoonde, werd hij door hen met dolksteken vermoord. Weer brak er een onrustige tijd aan van burgeroorlog. 

Marcus Antonius

Uiteindelijk nam zijn vroegere veldheer  Marcus Antonius de macht over. Hij was de zoon van de praetor Marcus Antonius Creticus en Julia Antonia. Langs moederszijde was hij een verre neef van Caesar.

Rome (44 - 43 v. Chr.)

laatst bijgewerkt: 01-02-07

colofon