2102

Dionysuscultus

Myceense beschaving; Egeïsch gebied in de Bronstijd (2500 -1100) Griekse mythen en sagen

Dionysus is de God van Wijn, Plezier en Dans. Zijn naam betekent eigenlijk "twee keer geboren" of "kind van de dubbele deur". Vele steden vierden in zijn naam hun uitbundige feesten, waarbij veel gedronken, gedanst en gevreeën werd. De Romeinse naam van Dionysus is Bachhus.

Dionysus is de zoon van Zeus en Semele (een kleindochter van Afrodite). Maar er bestaat een mythe waarin Persephone zijn moeder was. Toen Hera erachter kwam dat Zeus een liefdesaffaire had met Semele en Hera wist dat zij het kind van Zeus droeg, haalde ze Semele over om Zeus te vragen in zijn ware gedaante te verschijnen. Bij het aanzien van Zeus' ware gedaante verbrandde Semele onmiddellijk en baarde zij haar ongeboren kind. Hierop naaide Hermes het kind, Dionysus dus, in de dij van Zeus, om het daar te laten volgroeien.

Drie maanden later kwam Dionysus ter wereld. Ondanks dat Dionysus eigenlijk een halfgod is (Semele was een sterveling), werd Dionysus toch een god omdat hij drie maanden in de dij van Zeus had gezeten en dus zo de goddelijke kracht had. In het begin werd Dionysus door de zuster van Semele, genaamd Ino, opgevoed.

Toen Hera erachter kwam heeft ze Ino en haar gezin ten gronde gericht en liet Zeus de kleine Dionysus door Hermes naar de bergnimfen brengen. De nimfen verzorgden hem en leerden hem de geheimen van de natuur. Toen hij volwassen werd, plantte Dionysus zijn eerste wijnstok en bedwelmde hij zichzelf en de nimfen met het vocht dat uit de vruchten werd geperst (Wijn). Ook leerde hij de mensen de wijnstokken te planten die verzot werden op de drank.

Dionysus zou in Thebe of in het ergens in het oosten gelegen wonderland Nysa geboren zijn als de zoon van Zeus en de stervelinge Semele. Zeus had haar beloofd iedere wens te zullen vervullen en - op raad van de jaloerse Hera  - vroeg zij hem zich in zijn ware gedaante met macht en majesteit aan haar te onthullen. Toen de god met donder en bliksem aan haar verscheen, kon Semele de aanblik niet verdragen en stierf. Het ongeboren kind Dionysus werd door Zeus enige maanden in zijn dij gedragen en na de geboorte gegeven aan de nimfen die hem grootbrachten. Volwassen geworden, trok Dionysus zegevierend de wereld over, omstuwd door maenaden en satyrs, waarvan Silenus zijn trouwste gezel en opvoeder was. Volgens sommige mythen volgde Dionysus werd op zijn reizen gevolgd door Ariadne, een Kretenzische priesteres.

Overal plantte Dionysus de wijnstok en leerde hij de mens de wijncultuur. Alom ontving men de god en zijn gave in dankbaarheid en de enkelen die zich verzetten, zoals de Thracische vorst Lycurgus of Thebes vorst Pentheus, werd gestraft met krankzinnigheid of met de dood. In de Lycurgus- en pentheus-sage weerspiegelt zich het verzet dat de Dionysuscultus in Hellas ondervond. ( Mycene (1400 - 1300 v. Chr.). Op het eiland Naxos huwde Dionysus met Ariadne. 
De Dionysos-cultus kwam oorspronkelijk uit Phrygië of Thracië, een land in Macedonië aan de mondingen van de Vardar en Strouma ( Phrygiërs). De cultus droeg een extatisch karakter en werd vrijwel alleen door vrouwen gevierd. In de bergen en wouden van Midden-Griekenland, waar Boeotië en Thebe een cultuscentrum werd, vierden de vrouwen, Bacchanten genoemd, haar riten (orgieën) die het oude karakter van de god als vruchtbaarheidsdemon en personificatie van de oerkracht van de natuur weerspiegelden.
Met dierenhuiden bekleed en met attributen als de thyrsusstaf, pauken, bekkens, fluiten en fakkels, danste men in de nacht totdat in orgiastische extase als uiting van vereniging met de godheid, een bok of hertenkalf werd verscheurd of verslonden. Een en ander ging gepaard met seksuele uitspattingen. Later evolueerde Dionysus geleidelijk tot de ietwat wekelijke hermafroditische wijngod van de Olympische rust en schoonheid. Als god van de wijn was Dionysus ook de brenger van geestdrift en inspiratie en bevorderaar van de schone kunsten. De dithyrambe en met name de klassieke tragedie en komedie danken aan de Dionysusdienst hun ontstaan.
Uit recente gegevens, verkregen door ontcijfering van Myceense kleitabletten uit Pylos en Knossos, blijkt dat de Phrygische god waarschijnlijk al in de 14e of 13e eeuw v. Chr. via de Egeïsche eilanden in Helaas is geïntroduceerd. In de Homerische tijd (8e eeuw v. Chr.) is de cultus blijkbaar afgesleten. De wereld van de Ionische aristocratie had geen interesse in de volksgod die Dionysus was. Later vond er een herleving van de Dionysusdienst plaats.

laatst bijgewerkt: 26-02-03

colofon