8086

Zweden (1660 - 1697)

 Zweden (1654 - 1660)
Karel Xl (1660 - 1697) Koning van Zweden (Geslacht Wittelsbach)

In 1660 volgde de vijfjarige Karel XI zijn vader Karel X Gustaaf op.

Op 3 mei 1660 werd in de abdij van Oliva bij Danzig het Verdrag van Oliva getekend met keizer Leopold I, keurvorst Frederik Willem van Brandenburg en Jan II Casimir van Polen dat een einde maakte aan de Tweede Noordse Oorlog tussen Zweden, Polen en Brandenburg. Op het moment dat het verdrag officieel ondertekend werd, was Karel X al overleden en opgevolgd door zijn vijfjarig zoontje Karel XI. 

Op het eerste gezicht leek het verdrag gunstig voor Zweden: Zweden kreeg de volledige soevereiniteit over de Sont, Jan Casimir deed afstand van zijn aanspraak op de Zweedse troon en stond Lijfland en Riga aan Zweden af. Aangezien Zweden echter die gebieden de facto al generaties lang beheerste en Jan Casimir zijn aanspraak onmogelijk kracht kon bijzetten, terwijl Karel X in de voorafgaande jaren bijna heel Polen veroverd had, hield het verdrag eigenlijk een erkenning in dat de politiek van Karel X om Polen en Denemarken met geweld in te lijven voorlopig mislukt was door de Nederlandse interventie en dat Zweden de handen vrij moest maken om althans de veroveringen in Noorwegen en Skåne te behouden. Keurvorst Frederik Willem van Brandenburg werd voor zijn steun en bemiddelende rol door Jan Casimir beloond met het vrij bezit van het hertogdom Pruisen, eerst een Pools leen.
Op 13 mei 1660 sloot het regentschap de vrede van Kopenhagen met Denemarken wat het einde betekende van de Dertigjarige Oorlog tussen Zweden en de alliantie van Denemarken-Noorwegen en het Pools-Litouwse Gemenebest. Dit verdrag was een kleinere opvolger van de Vrede van Roskilde (1658). Zweden moest Trøndelag (Midden-Noorwegen) en het eiland Bornholm aan Denemarken-Noorwegen teruggeven. Daarmee werden  de huidige grenzen zo goed als vastgelegd.

Omdat de financiële toestand aanmerkelijk was verslechterd, was het regentschap waaronder zijn moeder Hedwig Eleonora van Holstein-Gottorp genoopt de buitenlandse politiek te laten afhangen van de subsidies die de andere staten wilden geven. In 1668 werd de Triple Alliantie gesloten, een bondgenootschap tussen de Republiek der Nederlanden, Engeland en Zweden om de expansiepolitiek van de Franse koning Lodewijk XIV tijdens de Devolutieoorlog (1667 - 1668) te stoppen. De geallieerden voerden geen oorlog tegen Frankrijk, maar de dreiging daarvan was al voldoende om Lodewijk een halt toe te roepen en hem het Verdrag van Aken (2 mei 1668) te laten ondertekenen, dat een einde maakte aan de oorlog tussen Frankrijk en Spanje. De Vrede van Aken kende aan Lodewijk XIV de door hem veroverde gebieden in Vlaanderen en Henegouwen toe, maar het door Frankrijk bezette Franche-Comté moest weer aan Spanje worden afgestaan.

Rechts: Hedwig Eleonora van Holstein-Gottorp
In 1674 sloot Zeden zich aan bij de coalitie van Frankrijk, Engeland, Munster en Keulen in de Hollandse Oorlog. Dit bondgenootschap bracht Zweden in oorlog met Brandenburg en Denemarken: de Schoonse Oorlog (1674 - 1679)

In 1680 trouwde Karel Xl met Ulrika Eleonora, een dochter van Frederik III van Denemarken en Sophia Amalia van Brunswijk-Lüneburg. Haar ambitieuze moeder had haar dochter tot dit huwelijk aangezet. Ulrike oefende geen enkele politieke invloed uit op haar man en bekommerde zich om de armen en zieken. Zij was tevens een getalenteerd kunstenares.

Karel Xl en Ulrike kregen zeven kinderen, waarvan er vier zeer jong stierven. Zijn oudste dochter Hedwig Sophia (1681-1708), trouwde met Frederik IV van Holstein-Gottorp. Zijn oudste zoon Karel zou hem na zijn dood in 1697 opvolgen als Karel Xll (1797 - 1718). Zijn jongste dochter Ulrike Eleonora zou Karel Xll opvolgen als koningin van Zweden (1718 - 1720)

Links: Ulrike Eleonora van Denemarken, de echtgenote van Karel Xl

Na de vrede die een eind maakte aan de Schoonse Oorlog (het Edict van Fontainebleau, getekend op 23 augustus 1679) wijdde Karel XI zich aan het herstel van Zweden. Door beschermende maatregelen werd de industrie bevorderd, nieuwe mijnen ontgonnen en de financiële toestand verbeterd door het terugdraaien van belastingen en onteigening van onder Christina I van Zweden verkochte domeinen, in het bezit gekomen van de adel. Een commissie had tot taak de edelen te dwingen, na desbetreffend onderzoek, de goederen terug te geven die de Kroon van rechtswege toekwamen (1682), een maatregel die vooral in Polen en de overzeese gebiedsdelen verbittering wekte. In 1689 nam Karel XI deel aan de Grote Alliantie. Het lukte Karel XI de absolute macht te verwerven door de soevereiniteitsverklaring van 1693, waarbij uitgesproken werd, dat de koning niet verplicht was de Zweedse rijksdag bijeen te roepen.

In 1693 volgde hij Frederik Lodewijk van Palts-Zweibrücken (overleden in 1681) op in het sinds 1677 door Frankrijk bezette vorstendom Palts-Zweibrücken.

Karel XI was bevriend met de Nederlandse Grietman, handelsman, ambassadeur van Nederland in Zweden, Willem van Haren. Deze was de bouwheer van de in 1683 gebouwde, en naar hem vernoemde kerk te Sint Annaparochie, Friesland. Karel XI schonk zware koperen deuren voor de grafkapel.

Zweden (1697 - 1720)

Gemaakt: 24-02-10

colofon