8033

Habsburgse Rijk (1648 - 1700)

Bij de Vrede van Münster in 1648 kregen de protestanten godsdienstvrijheid. De Palts en de Zuid-Duitse gebieden waar het protestantisme was uitgeroeid bleven echter katholiek. De Duitse keizer kreeg het veel minder voor het zeggen. Duitsland werd verdeeld in verschillende staten, waarvan Oostenrijk en Brandenburg de belangrijkste waren. Zweden en Frankrijk, die als overwinnaars uit de strijd waren voortgekomen verwierven grote stukken Duits grondgebied. Frankrijk kreeg het zuiden van de Elzas en Zweden gebieden in het noorden. De noordelijk Nederlanden werden erkend als zelfstandige staat.

De verwoestingen van de Dertigjarige Oorlog leidden in de jaren die volgden tot een door de heersers geleide economische en sociale politiek. Verbonden met een mercantilistisch economisch beleid ontstonden absolutistische staten naar het model van Lodewijk XIV. Het schoolvoorbeeld van een dergelijke staat was het Brandenburg van de Grote Keurvorst Frederik Willem. Deze was vastbesloten zijn land geen tweede keer een voetveeg voor doortrekkende en plunderende legers te laten zijn, zoals in de Dertigjarige Oorlog, en richtte zijn beleid op het oprichten en onderhouden van een goed georganiseerd leger om het land te verdedigen. Zijn zoon Frederik III werd in 1701 als Frederik I koning in Pruisen. Door de opmars van Pruisen ontstond het Oostenrijks-Pruisische dualisme dat de laatste fase van het Rijk betekende.

Leopold l Keizer van het Heilige Roomse Rijk (1658 -1705), Koning van Hongarije (1655 -1687), Aartshertog van Oostenrijk (1657-1705), Koning van Bohemen (1657-1705)

Ferdinand lll werd opgevolgd door Leopold l, de tweede zoon van Ferdinand III. Hij zou aanvankelijk tot de geestelijke stand toetreden, maar na de dood van zijn oudste broer, Ferdinand, in 1654 was hij de opvolger in de Habsburgse erflanden (1657). Met grote moeite wist hij het volgende jaar de keizerskeus te winnen van zijn rivaal Lodewijk XIV van Frankrijk. 

Rechts: keizer Leopold l

Naar aanleiding van de Zevenburgse troontwisten begon hij zijn eerste oorlog tegen de Turken (1662).

In 1664 wist het Habsburgse leger de Turken verpletterend te verslaan in de slag bij Szentgotthárd (Mogersdorf) (dicht bij de huidige Oostenrijks-Hongaarse grens) (1664). De Hongaarse edelen zagen de overwinning als een kans om heel Hongarije van het Ottomaanse Rijk te bevrijden. Leopold I tekende echter een vernederende vrede met de sultan om zijn handen vrij te hebben om een oorlog met Frankrijk aan te gaan, vanwege de Spaanse erfenis (Spaanse Successieoorlog)

De Turken lieten Leopold echter geen keus. In 1683 rukte een 100.000 man sterk leger op te naar Wenen. Zodra dit nieuws Wenen bereikte, nam Leopold de vlucht naar Passau, van waaruit hij probeerde een leger op de been te brengen om de Turken te verslaan. 

In 1683 sloegen de Turken het beleg voor Wenen, maar dankzij de hulp van Jan III Sobieski van Polen werd Wenen na twee maanden ontzet. Vooral door de voortreffelijke veldheer Eugenius van Savoye werden daarna tijdens de Grote Turkse Oorlog (1683 - 1699)  vervolgens geheel Hongarije en Zevenburgen veroverd. Nu het gevaar vanuit het oosten was geweken, wilde Leopold een halt toeroepen aan de expansiepolitiek van Lodewijk XlV. Deze meende na de dood van keurvorst Karel II van de Palts aanspraak te kunnen maken op de Palts, hoewel er verdragen waren waarin dit uitdrukkelijk werd uitgesloten. Om dit gebied tegen een mogelijk Franse aanval te beschermen richtte Leopold in 1686 de Liga van Augsburg op. 

Lodewijk XlV voelde zich bedreigd. Toen Willem lll zich de troon van Engeland had toegeëigend ten koste van Frankrijks potentiële bondgenoot Jacobus ll, verklaarde hij in 1688 de Republiek de oorlog en in september 1688 viel de Franse koning de Palts binnen en bezette hij het prinsbisdom Luik, waarmee de Negenjarige Oorlog begon. In 1689 sloten de Republiek en Engeland zich aan bij de Liga van Augsburg die vanaf dat moment de Grote Alliantie of de Grote Weense Alliatie werd genoemd, omdat het verdrag in Wenen werd bezegeld.

Een van de belangrijkste veldslagen uit deze oorlog was de slag bij Neerwinden (29 juli 1693). Hierin behaalde het Franse leger onder leiding van de Hertog van Luxemburg een overwinning op dat van de Liga onder Willem lll van Oranje (koning van Engeland en stadhouder van de Verenigde Republiek). Aan beide zijden werden echter zware verliezen geleden en ook waren er veel burgerslachtoffers. Willem III zelf kon ontkomen. De slag bij Neerwinden wordt beschouwd als de bloedigste veldslag van de 17e eeuw. Het was ook de laatste en grootste overwinning van Luxembourg, die in 1695 zou overlijden. 

De Negenjarige oorlog eindigde in 1697 met de Vrede van Rijswijk. Deze vrede had geen beslissend voordeel voor een van de partijen opgeleverd, maar kan toch als keerpunt in de strijd tegen het Franse expansionisme worden beschouwd. Frankrijk diende bijna alle veroveringen van na 1678 af te staan. De Republiek mocht volgens garnizoenen legeren in een reeks steden in de Spaanse Nederlanden en de Republiek en Engeland kregen gunstige handelsvoorwaarden aangeboden.

Door geen van de partijen werden de vredesvoorwaarden als definitief gezien; Frankrijk bleef de grootste mogendheid van Europa en een rivaal voor keizer Leopold bij diens aanspraken op de Spaanse troon, die spoedig vacant zou worden als Karel II van Spanje kinderloos zou sterven. Op grond van zijn huwelijk met Margaretha Theresia, dochter van de Spaanse koning Filips IV, maakte Leopold aanspraak op de Spaanse troon ten behoeve van zijn tweede zoon, de latere Karel VI, om de opvolging door een Franse pretendent te verhinderen. Dit zou leiden tot de Spaanse Successieoorlog (1702-1713)

In 1699 werd de Vrede van Karlowitz gesloten met de Turken, waarna Hongarije volledig in Habsburgse handen kwam.

Habsburgse Rijk - Oostenrijk (1700 -1745)

laats bijgewerkt: 21-02-10

colofon