8034

Brandenburg - Pruisen (1620 - 1688)

Duitsland (1600-1700)

Oorspronkelijk was Pruisen het land van de Litouwse Pruisen, maar werd in 1231 door de Duitse Orde veroverd, gekerstend en gekoloniseerd. ( Het Heilige Roomse Rijk (1198 - 1300) De staat van de Orde (Oost-Pruisen) kwam in 1525 onder Pools leengezag, in 1618 aan de keurvorst van Brandenburg, een Hohenzollern, echter zonder bij het Duitse rijk te horen. 
Friedrich Wilhelm l von Hohenzollern keuvorst van Brandenburg (1640 - 1688)

In 1640 kwam keurvorst Friedrich Wilhelm l von Hohenzollern op twintigjarige leeftijd aan de macht. Frederik trof een verwoest en machteloos keurvorstendom aan en stortte zich dan ook met grote toewijding op zijn nieuwe taak. Alle deelstaten die door de Dertigjarige Oorlog waren verwoest, voegde hij samen om zo naar Frans voorbeeld een eenheidsstaat op te richten. Om alle macht aan zich te trekken, ontnam hij de adel allerlei privileges. Daarnaast versterkte hij de onafhankelijke positie van Brandenburg ten opzichte van de Europese machten. Hij ging al spoedig over tot een grootscheepse legerhervorming en naar Nederlands voorbeeld richtte hij een streng gedisciplineerd, klein en goedbetaald keurleger op. In 1651 beschikte Frederik Willem als eerste Duitse vorst over een staand leger, dat tevens het beste in Duitsland was.
"De Grote Keurvorst" werd bij de vrede van Oliva (3 mei 1660), die een einde maakte aan de Noordse Oorlog tussen Zweden, Polen en Brandenburg voor zijn steun en bemiddelende rol door Jan Casimir beloond met het vrij bezit van het hertogdom Pruisen, eerst een Pools leen.
Friedrich Wilhelm l huwde in 1646 in Den Haag met de 19-jarige Louise Henriëtte van Oranje-Nassau, het tweede kind van stadhouder Frederik Hendrik en Amalia van Solms en een kleindochter van Willem van Oranje (1583-1584) en Louise de Coligny. Zij werd geboren in Den Haag op 27 november 1627, groeide ze op aan het luisterrijke stadhouderlijke hof dat in die tijd tot het politieke centrum van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was uitgegroeid en een internationaal toevluchtsoord was geworden voor vooraanstaande protestantse edellieden uit geheel Europa. Onder hen was Henri Charles de la Tremouille, een jonge Franse edelman die zijn vaderland in 1635 in vermomming op een Hollands koopvaardijschip had verlaten om zich aan zijn katholieke opvoeding te ontrekken. Hij zocht zijn heil aan het hof in Den Haag niet in de laatste plaats omdat hij via zijn beide grootmoeders een achterkleinkind van Willem van Oranje was en van zijn oudoom Frederik Hendrik mocht verwachten dat deze een baantje voor hem zou kunnen vinden in het leger.

Rechts: Louise-Henriette
In dat bonte veelzijdige decor ontmoette Henri Charles de knappe en intelligente Mademoiselle d'Orange, zoals Louise Henriëtte ook wel werd genoemd. De ingetogen en gevoelige prinses van Oranje viel als een blok voor haar Franse achterneef. Op het Binnenhof bloeide een innige romance op. Er werden in het geniep afspraakjes gemaakt en schreven zij elkaar heimelijk liefdesbrieven, die Louise Henriëtte opborg in een kistje. Het liefdesverhaal kreeg een abrupt einde door toedoen van Amalia van Solms, die de Oranjes trachtte te verweven met het Europese netwerk van de vooraanstaande (protestantse) vorstelijke families en voor haar oudste dochter liefst een koninklijk huwelijk wilde. Henri Charles was weliswaar een prins van Talmont, maar hij bezat land noch geld en was daarmee in de ogen van Amalia geen geschikte partij voor Louise Henriëtte.  

Om een einde aan de romantische escapades van Henri Charles en Louise Henriëtte te maken, stuurde Amalia een hofdame op pad om de gangen van haar dochter na te gaan. Het kistje met de liefdesbrieven werd gevonden en op bevel van Amalia door een vakkundige smid geopend. Nadat ze de inhoud van de brieven enigszins had 'aangepast', las zij ze voor aan haar echtgenoot, die daarop zijn Franse achterneef op stel en sprong naar een garnizoen in Brabant stuurde. Amalia was geslaagd in haar opzet. 

Louise Henriëtte werd gedwongen de relatie met Henri Charles de la Tremouille te beëindigen. Maar een werkelijk koninklijk huwelijk werd niet gerealiseerd. De verloving met de prins van Wales, de latere koning Karel II van Engeland, ging niet door. Op 7 december 1646 trad de (van verdriet) tot tranen toe geroerde Louise Henriëtte in 's-Gravenhage in het huwelijk met keurvorst Frederik Willem van Brandenburg. „O, was ik maar een boerin, dan kon ik iemand kiezen naar mijn zin en wie ik liefhad!”, verzuchtte ze.''t Is te beklagen dat ick om sijn geltz wil en een weinich landt soo ongeluckig moet sijn en verkogt worden'.. Maar dat was nu eenmaal het lot van een jonge adellijke vrouw als pion in het dynastieke schaakspel. Uiteindelijk wist ze zich met haar lot te verzoenen. Frederik Willem gaf haar ruime mogelijkheden om haar culturele en economische belangstelling te cultiveren. Een stoet van Nederlandse kunstenaars en ambachtslieden volgde haar eerst naar Kleef, en vervolgens (in 1648) naar Berlijn. 

Noblesse oblige (adel verplicht) en Louise werd een meer dan ordentelijke keurvorstin. Frederik Willem was zo tevreden, dat hij haar verwende met slot Oranienburg, 20 km. ten noorden van Berlijn nabij de gelijknamige stad die Friedrich Wilhelm ll i 1652 liet herbouwen op de plaats van de stad die in de 30-jarige oorlog was verwoeste.

Links: Slot Oranienburg
Ze richtte het heel Nederlands in, binnen en buiten, en deed veel voor wat nu een 30.000 zielen tellend stadje is. Ze hielp de landbouw vooruit, liet de kerk oppoetsen en stichtte een weeshuis. Ze gaf een belangrijke impuls aan het leven in de omgeving. Ze kreeg één dochter en vijf zonen. Alleen Friedrich, de latere koning Frederik I van Pruisen (1657-1713), bereikte de volwassen leeftijd. Louise Henriëtte overleed te Berlijn op 18 juni 1667. Het slot Oranienburg raakte deze eeuw, door woest gebruik van soldaten en politie, in verval. Maar recent werd het voor 18 miljoen gulden (gedeeltelijk afkomstig van de Europese Unie) opgeknapt Voor het slot staat niet alleen een bronzen beeld van Louise Henriëtte, maar ook een stenen vrouw die treurt om de slachtoffers van Sachsenhausen. 
Links: Het Koninklijk Paleis dat Friedrich Wilhelm in Berlijn liet bouwen

Brandenburg - Pruisen (1688-1713)

laatst bijgewerkt: 17-03-04

colofon