7323

Willem van Oranje (1533-1584)

Lage Landen (1555-1559)

Prins Willem van Oranje behoorde tot de voornaamste edelen in de Nederlanden. In de Nederlanden bezat hij verscheidene stukken land. Door Filips ll was hij aangesteld tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht. Willem van Oranje was weliswaar katholiek, maar had voor de ontevredenheid die er heerste onder veel mensen wel begrip. Maar, ook al was hij het lang niet altijd eens met de besluiten van Filips eens, van een opstand tegen de koning wilde Willem van Oranje niets weten. Als het tot een omwenteling komt, zo schreef hij aan zijn broer, dan zullen we zelf tot de eerste slachtoffers behoren. 

rechts: Willem van Oranje

Het gezin, waaruit Willem stamde was groot. Er waren 12 kinderen en het was geen vetpot. Zijn vader werd alleen maar de Rijke genoemd omdat hij rijk gezegend was met nakroost. 

In 1544, als Willem elf jaar oud is, overlijdt zijn oom, René van Châlon, prins van Oranje. Omdat het huwelijk tussen René van Châlon en Anna van Lotharingen kinderloos is, erft Willem alle goederen en titels van zijn oom, inclusief de titel "Prins van Oranje". 

Rechts: Juliana van Stolberg, de moeder van Willem van Oranje.

De erfenis had voor Willem echter wel ingrijpende consequenties. Hij mocht de erfenis van de landsheer Karel V alleen aanvaarden als hij als "goed katholiek" zou worden opgevoed. Hij vertrekt dan ook naar het hof te Brussel, waar hij onder de hoede komt van landvoogdes Maria van Hongarije.

Zijn voogden en docenten zijn behoorlijk tevreden over zijn vorderingen in de talen Latijn, Duits, Frans, Spaans en Italiaans. Willem krijgt ook les in de Nederlandse taal, maar dit lijkt kennelijk te veel op zijn moedertaal, zodat hij niet verder komt dan een moeilijk verstaanbare mengelmoes.

Zoals het een edelman betaamt gaat Willem naar een goede Brusselse school om de Krijgskunde en de Diplomatie onder de knie te krijgen. De meeste indruk maakt Willem echter door zijn levendigheid, het gemak waarmee hij zich verbaal kan uiten, maar vooral door zijn zelfbeheersing. Willem's vorderingen in de krijgskunde blijven niet onopgemerkt en in 1551 benoemt Karel V hem tot kolonel van een regiment te velde.

Het huis Nassau, dat later nauwe banden kreeg met de Nederlanden, heerst al sedert de 12e eeuw in Dillenburg en omgeving. Graaf Heinrich II van Nassau, gehuwd met Machteld van Gelre, koos het slot in Dillenburg in 1240 als zetel van de edellieden van Nassau. Willem van Oranje, zoon van Willem de Rijke en Juliana van Stolberg, werd in 1533 in het slot geboren. Tijdens zijn strijd tegen de Spanjaarden in de Tachtigjarige Oorlog keerde hij enkele malen naar Dillenburg terug. Tegenwoordig is er van het oorspronkelijke slot niets meer over. Tijdens de Zevenjarige oorlog is dit door de Fransen vernietigd (1760). Ter herinnering is in 1873 een Wilhelmturm met 'Oranje'-museum gebouwd. Deze Wilhelmturm domineert nu het stadje aan de Sieg.

Het huwelijk tussen Willem en Anna vond plaats na bijna drie jaar van onderhandelingen. In september 1548 uitte Maximiliaan van Egmond al de wens dat zijn enige dochter en erfgename trouwt met Willem van Oranje. 

In 1555 wordt Willem lid van de Raad van State en op 30 januari 1556 wordt Willem benoemd tot Ridder in de Orde van het Gulden Vlies, waarbij hij trouw zweert aan het katholieke geloof. 

De eerste dochter Maria overleed toen zij een jaar oud was. De tweede dochter werd ook Maria genoemd. Deze dochter, Maria van Nassau, bleef haar hele leven in Buren wonen en deed veel voor de stad. Zo liet zij in 1616 het weeshuis bouwen dat beschouwd wordt als een van de mooiste voorbeelden van Hollandse Renaissance.

Het huwelijk tussen Willem en Anna heeft nog geen zeven jaar geduurd. Op 24 maart 1558 overleed de pas 25-jarige Anna aan een onbekende ziekte, waarschijnlijk een longontsteking. Haar echtgenoot raakte in een shock door haar overlijden. 'Haar dood veroorzaakte bij mij zulk een radeloosheid en onuitsprekelijke smart, dat ik een hevige koortsaanval kreeg, gepaard gaande met zenuwtrekkingen', zo schreef Willem kort naar haar overlijden.

Vlak na haar dood had Willem nog  een relatie aangeknoopt met Eva Eliver. Uit die relatie werd in 1559 Justines geboren, die later admiraal van Zeeland werd. Tot een huwelijk met Eva Eliver kwam het niet. Zij trouwde later met Arondeaux, de secretaris van Hulst.

In 1559 wordy Willem benoemd in de functie van stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht.

Een belangrijke rol speelt Willem bij de totstandkoming van het verdrag van Câteau-Cambrésis (3 april 1559), dat een einde maakt aan de jarenlange strijd tussen Frankrijk en Spanje. Ter bezegeling zou een huwelijk worden gesloten tussen koning Filips II en Elizabeth, de dochter van koning Hendrik ll van Frankrijk.

Kort na zijn huwelijk met Anna van Saksen begint Willem van Oranje zich te verdiepen in de godsdienstige bewegingen in Nederland en ook daarbuiten. Door zijn gemengde opvoeding (eerst Luthers, daarna katholiek) is zijn belangstelling voor het geloof afgenomen, maar daar komt  verandering in als Philips II besluit de vrijheid van de Nederlanden ernstig in te perken, vooral op godsdienstig gebied en hij de inquisitie invoert onder leiding van kardinaal Granvelle. Willem blijft echter vasthouden aan zijn katholieke geloof, maar is een fel tegenstander van beperkingen in geloofskeuze.

Den Coninck van Hispaengien Heb ick altijt gheeert.

Willem neemt echter in het openbaar nog geen standpunt over deze zaak in. Zijn bijnaam "de Zwijger" dankt hij aan zijn vermogen om aan het hof beleefde gesprekken te voeren zonder controversiële onderwerpen aan te snijden. Ook klapte hij nooit uit de school en kon hij goed geheimen en vertrouwelijke mededelingen bewaren. Zoals één van zijn tijdgenoten het uitdrukte: "Hij praat wel, maar hij zegt niets." Er is echter nog een tweede populaire verklaring voor Willem's bijnaam. Volgens deze verklaring had Willem de gewoonte om tijdens raadsvergaderingen aan het hof te zwijgen. Pas aan het eind van de zitting opende hij zijn mond om een heldere samenvatting te geven gevolgd door zijn eigen mening en conclusies. Hoe dan ook, Willem sprak beslist niet minder dan zijn tijdgenoten.

In 1564 is de positie van Granvelle zo moeilijk geworden, dat Philips II hem adviseert zich terug te trekken in Besançon. Later vervult hij nog diverse functies onder Philips II, onder andere als onderkoning van Napels, maar zijn hoogtepunt heeft hij dan wel gehad.

Op 20 augustus 1566 bevindt Willem zich in Brussel, waar hij met eigen ogen ziet hoe de beeldenstorm door de stad raast. Vanuit Brussel waait de beeldenstorm over naar de rest van de Nederlanden. Willem reageert door drie beeldenstormers op te hangen, maar tegelijkertijd staat hij de godsdienstbeoefening in elke kerk toe en belooft het einde van de inquisitie. Zijn vrienden Egmond en Hoorne (eigenlijk Horn) stellen zich positief op tegenover de beeldenstormers. Dat dat geen verstandige keuze is, blijkt pas later.

In de Nederlanden blijft het onrustig. Margaretha van Parma, halfzuster van Philips II en door Philips ll in 1586 aangesteld als regentes over de Nederlanden, slaagt er niet in de gemoederen te kalmeren. Het Verbond van Edelen, onder leiding van Jan de Marnix, Hendrik en Lancelot van Brederode en Willem's broer Lodewijk, verzoekt Margaretha van Parma om meer vrijheid voor de protestanten. Volgens de overlevering fluistert Berlaymont haar in het oor: "Ce ne sont que des gueux" (het zijn niets dan bedelaars.) Het woord Geus is geboren.

Tegen het advies van zijn halfzuster in, stuurt Philips de hertog van Alva om de onrust met geweld de kop in te drukken. De Prins van Oranje wijkt uit naar de Dillenburg, waar hij veilig is voor Philips II, omdat Duitsland en Oostenrijk nu geregeerd worden door Ferdinand I, broer van Karel V, die het niet zo best met zijn neef Filips kan vinden. Willem kiest definitief voor het Nederlandse volk. Alva zet gelijk de toon voor de onderlinge verhoudingen door Egmond en Hoorne te laten arresteren wegens hun sympathie met de beeldenstormers. In 1568 worden ze onthoofd.

Hoewel Willem naar de Dillenburg vertrokken, is wordt hij in de Nederlanden steeds populairder en wordt langzaam de spil van het verzet tegen de Spaanse overheersers. Willem van Oranje begint met het aanwerven van legers om verzet te bieden tegen de uitvoerders van het Spaanse beleid en correspondeert met vele mensen in heel Europa om steun te winnen voor zijn doel: godsdienstvrijheid en verdrijving van de Spanjaarden uit Nederland.

Willem doet vanuit Duitsland een paar aanvallen, die allemaal door de Spanjaarden worden teruggeslagen. Dan, op 23 maart 1568, vindt de slag bij Heiligerlee plaats. Een leger van opstandelingen, onder leiding van Willem's broer Lodewijk, verslaat de Spanjaarden. Willem's broer Adolf, die ook bij de slag aanwezig is, sneuvelt, evenals de aanvoerder van de Spaanse troepen, Aremberg, stadhouder van Friesland, Groningen, Drente en Overijssel. De Tachtig jarige Oorlog is begonnen.

Willem verklaart zich op 25 maart 1568 officieel voor het Protestantisme maar hij bekeert zich nog niet. Hij belooft echter tevens de Katholieken volledige bescherming, met uitzondering van diegenen die zich aan misdaden en onderdrukking hebben bezig gehouden. De Spaanse troepen vallen Nederland binnen. De prins reageert met geduld en de woorden "Et suis encores délibré avecq l'ayde de Dieu de pousser oultre". Vrij vertaald: "We gaan door met Gods hulp".

 Alva heeft ondertussen bijna geheel Nederland in zijn greep met zijn troepen, zijn belastingen en de bloedraad, die maar liefst 18.000 mensen ter dood veroordeelt. Het verzet in Nederland groeit en de hoop is gevestigd op Willem van Nassau. Alhoewel hij tegenwerking ondervindt van de Duits-Lutherse vorsten, blijft hij met een enorme dosis geduld doorgaan met steun verlenen, adviseren en plannen maken.

In 1570 waagt Willem vanuit het oosten een inval, die jammerlijk mislukt. Na een smadelijke nederlaag zijn alleen Holland en Zeeland nog in staat de Spaanse belegering te voorkomen. Willem van Oranje vestigt zich in Enkhuizen temidden van het volk. Enkhuizen weigert Spaanse garnizoenen binnen de stad te laten en de Prinsenvlag, het Oranje-Blanje-Blue, wappert er aan de toren.

Willem probeert het vertrouwen te winnen van zowel katholieken als protestanten (lutheranen en calvinisten). De Prins zelf besluit zich van ongelovig katholiek te bekeren tot gelovig lutheraan, waarmee hij zich weer verwijdert van de katholieken en calvinisten. Om toch samen te kunnen werken doet Willem vele concessies aan de calvinisten. Hij is dit bondgenootschap ook altijd trouw gebleven.

Het huwelijk met Anna van Saksen blijkt een ramp. Zij is vaak slecht gehumeurd en misdraagt zich in het openbaar, zoals bij de doop van Maurits. Bovendien is zij depressief, heeft zij vaak een woede-uitbarsting, is zij regelmatig dronken en geeft zij veel te veel geld uit. Verder neemt zij het met de huwelijkse trouw ook niet zo nauw. De ene na de andere minnaar rolt door haar bed. Als ze dan ook nog eens tekenen van krankzinnigheid begint te vertonen, is de maat vol. Na overleg met protestantse godgeleerden wordt het huwelijk in 1571 nietig verklaard. Anna sterft op 18 december 1577 in eenzaamheid. Anna had Willem wel vier kinderen geschonken; Anna, Maurits (deze stierf in zijn geboortejaar), een tweede Maurits en Emilie.

Uiteindelijk scheiden ze en wordt Anna in 1570 naar Keulen gestuurd waar zij een affaire krijgt met haar Vlaamse adviseur, advocaat Jan Rubens, de vader van de beroemde Vlaamse schilder Peter Paul Rubens (1577-1640). Anna wordt in 1571 zwanger van hem en een bastaard kind wordt geboren: Christine van Dietz. Normaal gesproken wordt de doodstraf uitgesproken in die tijd maar waarschijnlijk door toedoen van Maria Pijpelinx, de vrouw van Jan Rubens en de "ontoerekeningvatbaarheid" van Anna wordt Jan Rubens en zijn familie in 1568 verbannen, waarschijnlijk een geloofs-kwestie, naar Siegen in Westfalen, waar Peter Paul Rubens wordt geboren.
Volgens sommige bronnen werd Anna van Saxen daarna volkomen krankzinnig, spuugde zij daarbij schuim uit haar mond. Op 32 jarige leeftijd sterft zij op 18 december 1577 in Dresden aan uitputting. Zij ligt begraven in Meissen.

De watergeuzen, door Willem ooit voorzien van kaperbrieven, zijn tot dat moment eigenlijk niet veel meer dan een bende zeerovers. Op 1 april 1572 nemen ze echter den Briel in. De watergeuzen blijken geen lieve jongetjes te zijn. Heel wat onschuldige burgers worden vermoord, louter en alleen vanwege hun katholieke geloof. Willem, die een fervent voorstander is van geloofsvrijheid voor iedereen, is woedend. Hij roept de watergeuzen onder leiding van geuzenadmiraal Lumey tot de orde, maar de geuzen blijven een spoor van verwoesting achterlaten. Uiteindelijk staat Willem niets anders te doen dan Lumey te ontslaan.

Vanaf 1572 vloeit er flink wat bloed in de Nederlanden. Ook Willem's broers Lodewijk en Hendrik sneuvelen in 1574 op het slagveld.

Voor Godt wil ick belijden, End zijner grooter Macht,

In 1574 wordt Leiden door de Spanjaarden belegerd, maar Willem weet de bevolking van het Rijnland, het Schieland en het Delfland ervan te overtuigen de dijken door te steken. De Spanjaarden, niet gewend aan zo'n waterige bedoening, komen ernstig in de problemen. Degenen die niet in de modder blijven steken en door hun zware wapenrusting worden neergetrokken kiezen het hazenpad. Leiden is ontzet.

Charlottes vader was Louis III de Bourbon, haar moeder was Jacqueline de Longwy. Willem trouwde waarschijnlijk om financiële redenen. De keuze was echter een gelukkige. Hij vindt bij haar liefde, gezelligheid, aanhankelijkheid en verzorging. Ze is razend populair bij het volk en, nog belangrijker, ze is dol op Willem en hij op haar. Zij schenkt de Willem maar liefst zes dochters. Na de eerste aanslag op de prins op 18 maart 1582 verzorgt zij hem met veel zorg, maar vergeet zelf rust te nemen. Deze taak wordt haar fataal. Haar gezondheid laat het afweten en zij sterft op 5 mei 1582 te Antwerpen. Haar dood wordt door zeer veel mensen betreurd.

Rechts: Charlotte de Bourbon

Willem van Oranje maakt gebruik van de drukpers, een nieuwe uitvinding. Hij laat pamfletten verspreiden waarin hij propaganda maakt voor zijn beleid. In 1576 slaan de Spaanse troepen onder Jan van Oostenrijk aan het muiten en de provinciën slaan de handen ineen. De gewesten komen op 5 november 1576 tot een overeenkomst met de Pacificatie van Gent. De prins is dan inmiddels uitgegroeid tot moreel leider van Holland en Zeeland. De Spanjaarden verliezen terrein en een gemeenschappelijk optreden tegen de vijand lijkt bereikt, maar toch is er nog veel verdeeldheid. Er zijn in de verschillende Provinciën maar liefst vier verschillende regeringen werkzaam. De Prins probeert tot eendracht te komen door aan te geven dat de vijand maar één vrees heeft, namelijk dat de Nederlanders op het punt van godsdienst eensgezind zullen zijn. Deze poging faalt echter, omdat de gemoederen bij beide partijen te hoog oplopen zodat bemiddeling geen zin meer heeft. In Utrecht faalt het bereiken van de godsdienstvrijheid door de katholieken, in Holland door de gereformeerden, maar vooral door de ontwikkelingen in Gent mislukken de plannen van Willem van Oranje. Een golf van terreur, plundering en beeldstormerij raast over de stad en van een eventuele godsdienstvrijheid is geen sprake meer.

In 1579 wordt de Unie van Utrecht, na aandringen van Willem van Oranje, getekend. De Unie verbindt de Noordelijke Provinciën en heeft als doel een eenheid te vormen tegen het gevaar in het Zuiden. De Provinciën Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland, de Ommelanden en Friesland tekenen de Unie. Willem van Nassau tekent de Unie pas veel later, omdat het toch een einde betekent van zijn ideaal, een eenheid tussen Noord en Zuid. De Unie is niet tegen het Zuiden, er zijn zelfs enkele zuidelijke steden die ook tekenen, maar het is niet het ideaal dat Willem voorstaat. In het verdrag is bepaald dat niemand vervolgd mag worden vanwege zijn geloofsbeleving, een primeur in de Europese geschiedenis.

De Spanjaarden krijgen het intussen steeds moeilijker in de Nederlander en Philips II spreekt in datzelfde jaar de ban over hem uit. Willem is nu feitelijk vogelvrij. Sterker nog: Philips looft een beloning uit aan degene die "de pest van de gehele Christelijkheid en vijand van het menselijk geslacht" weet te doden. Willem reageert met de Apologie, waarin hij de Spaanse koning fel aanvalt.

Uit zijn vier huwelijken twaalf en uit zijn relatie met Eva Elinx is nog een zoon Justinus bekend. De bekendste van zijn kinderen zijn wel prins Maurits, die zijn vader na diens dood opvolgde en prins Frederik Hendrik, die later de ongehuwde Maurits opvolgde.

Ten slotte neemt Willem het besluit de wapenen op te nemen tegen Spanje. Hij organiseert huurlegers, waarvoor hij het familiekapitaal moet aanspreken. In de strijd tegen Spanje moet het huis van Nassau grote offers brengen. Bij verschillende veldslagen sneuvelen verschillende broers van Willem.

Willem van Oranje tracht ook uit het buitenland hulp te krijgen in zijn strijd tegen Philips, met name van Frankrijk. In de periode dat deze onderhandelingen succes lijken te krijgen, wordt de prins in Delft op 10 juli 1584 vermoord. Zijn zoon Maurits zou de strijd tegen Spanje moeten voortzetten.

Laatst bijgewerkt: 21-08-04