6212

Lage Landen (1477-1482)

In 1477 had de nauwelijks 20-jarige Maria van Bourgondië (Maria de Rijke) (1477-1482) haar vader Karel de Stoute opgevolgd als hertogin van Bourgondië. Meer dan een titel was dat eigenlijk niet. Koning Lodewijk Xl van Frankrijk het hertogdom na de dood van Karel de Stoute in de slag bij Nancy ingenomen. Maria erfde een verdeeld rijk dat zich aan de rand van de afgrond bevond. Om zijn droom te verwezenlijken, een rijk van Holland tot aan de Middellandse Zee, had hertog Karel zich diep in de schulden gestoken, voornamelijk bij zijn Vlaamse onderdanen en bij Italiaanse bankiers. Ontelbare oorlogen had hij gevoerd, vooral tegen (bondgenoten van) zijn aartsvijand, koning Lodewijk XI van Frankrijk, bijgenaamd 'de universele spin'. In tegenstelling tot de oorlogszuchtige, maar ook ridderlijke en soms wat naïeve Karel, hanteerde Lodewijk liever de goedkopere wapens van verraad, intrige, omkoping, samenzwering en moord. Die wapens kwamen Lodewijk ook goed van pas na de dood van Karel de Stoute. Van oordeel dat het hem veel gemakkelijker zou vallen heel de Bourgondische erfenis binnen te halen door diplomatie dan door wapengeweld, trachtte hij zijn zevenjarig zoontje, de latere koning Karel VIII (1470-1498) te koppelen aan de dertien jaar oudere Maria van Bourgondië. 

rechts: Maria van Bourgondië

Ondertussen bouwde Lodewijk aan een enorm leger, dat de Bourgondische bezittingen in het Noorden, Henegouwen en Vlaanderen onder de voet zou lopen, mochten de onderhandelingen spaak lopen.

De arme Maria gruwde intussen van de gedachte haar erfenis te verkwanselen aan de aartsvijand van haar vader. Maar ze leek in de lente van 1477 weinig keuze te hebben: veel van haar vaders getrouwen (zelfs vele ridders van het Gulden Vlies) waren overgelopen naar het Franse kamp, de Vlamingen eisten verregaande hervormingen, geld noch een leger was er niet. De traditionele bondgenoot, Engeland, hield zich neutraal. De Gentenaren onthoofden twee van haar adviseurs Hugonet en Humbercourt op beschuldiging van hoofverraad en de enige op wie ze nog kan steunen was haar stiefmoeder, de sluwe Margaretha van York.

Maria werd door prinsen over heel Europa ten huwelijk gevraagd en onder meer de Franse koning Lodewijk Xl zag in haar de gedroomde huwelijkspartner voor zijn zoon, de 7-jarige dauphin Karel (de latere Karel Vlll) om zo Bourgondië bij zijn kroondomein te kunnen voegen. Maria zocht daarom steun bij haar onderdanen.

De Staten-Generaal wilde haar wel huldigen, maar op voorwaarde dat zij akkoord ging met een waslijst van rechten en privileges voor de verschillende steden en gewesten.  De Staten-Generaal moest bij elkaar geroepen kunnen worden, waar en wanneer men dat wilde. De vorst zou voortaan bij een oorlogsverklaring de instemming van alle gewesten nodig moeten hebben én de toestemming van de Staten-Generaal als hij (of zij) in het huwelijk wilde treden.  Maria kon niets anders doen dan al die eisen inwilligen.

Door toekenning van het Groot Privilege verkreeg Maria financiële en militaire steun van de Staten-Generaal. Ook moest zij, om tegemoet te komen aan het particularisme, aan verscheidene gewesten en steden eigen keuren verlenen. Op 19 maart 1477 deed ze op verzoek van de prinsbisschop afstand van al haar rechten op het prinsbisdom Luik.

Op 19 augustus 1477 trouwde Maria met Maximiliaan I, de aartshertog van Oostenrijk en zoon van de Duitse Keizer Frederik III, waardoor er een einde kwam aan haar korte persoonlijke regeerperiode. 

rechts: Keizer Maximiliaan van Oostenrijk

In Holland, Gelre en het Sticht was van deze strijd niet veel te merken. Frankrijk lag ver weg en van de opmars van de Franse legers was daar niemand geschrokken. En dat de nieuwe hertog een vreemdeling was, daar keek ook niemand van op. De Hollanders waren al meer dan een halve eeuw door vreemdelingen geregeerd, die zelden hier kwamen en dan gewoonlijk nog om geld. 

Door de Nederlanden joeg een anti-Bourgondische storm. De oude tegenstellingen tussen Hoeken en Kabeljauwen laaiden opnieuw in alle hevigheid op en sloegen over naar Utrecht en Gelre. De ruzies heetten dan wel nog steeds Hoekse en kabeljauwse twisten, maar zij gingen nu om heel andere zaken dan eerst. 

Kabeljauwen waren nu alle mensen die vrede hadden met de Bourgondische staat. Rijke families in de steden, die indertijd door de Bourgondiërs op het kussen waren gezet. Op het land de edelen, die bij de Bourgondiërs in de gunst stonden, zoals de Egmonds. Hoeks waren de gegoede burgers die tot nu toe van de goedbetaalde baantjes waren uitgesloten, de mensen die lid waren van de gilden en meer invloed wilden in het stadsbestuur, adellijke families die bij de Bourgondiërs niet in de gunst stonden, zoals de Brederodes, of aan lager wal waren geraakt of maar niet wilden begrijpen dat de tijd van edelen en ridders voorbij was. De Hoeken riepen graag van vrijheid en onafhankelijkheid en "Holland voor de Hollanders", maar wat ze daar precies mee bedoelden wisten ze waarschijnlijk zelf niet. Veel mensen die met het bestuur van de Bourgondische vorsten niet blij waren, sloten zich bij de Hoeken aan. "Los van Bourgondië !" klok het overal. De steden eisten dat zij hun oude privileges weer terugkregen. 

In een aantal Hollandse sommige steden, zoals Gouda, Schoonhoven, Dordrecht en Hoorn, zetten Hoekse burgers het stadsbestuur aan de kant en riepen de oude stadsbestuurders ter verantwoording. Ook Leiden kreeg een tijdlang een Hoeks stadsbestuur.  Sommigen werden gehangen, anderen verbannen. Hoekse en Kabeljauwse steden raakten met elkaar slaags. Den Haag werd door de Hoeken ingenomen en geplunderd. In Holland werden de stadhouder en zijn ambtenaren het land uitgejaagd. 

Eén van de belangrijkste Kabeljauwse voormannen in Holland, Jan van Egmond, ergerde zich bijzonder aan het slappe optreden tegen de Hoekse onruststokers en besloot zelf orde op zaken te stellen. Eerst belegerde hij met een groep edelen een tijdlang tevergeefs het Hoekse Hoorn. Toen riep zijn vriend, de Kabeljauwse burgemeester van Leiden, Adriaen van Swieten, hem te hulp, toen de Hoeken de macht in de stad dreigden over te nemen. Samen verdreven ze meer dan 100 Hoeken uit de stad. Na een geslaagde tegenaanval van de Hoeken, kwam het nog even tot een Hoeks stadsbestuur in Leiden, maar niet lang. Gesteund door het officiële gezag van Maximiliaan van Habsburg nam Jan van Egmond de Hoekse steden één voor één in: Gouda, Schoonhoven, Dordrecht en ook Hoorn. Daarbij ging het er niet bepaald zachtzinnig toe. 

Als beloning voor zijn verdiensten werd Jan van Egmond in 1483 door Maximiliaan tot stadhouder van Holland en Zeeland benoemd (stadhouder = stedehouder = plaatsvervanger); in naam van keizer Maximiliaan regeerde Van Egmond van 1483-1515. Het landbezit van de Egmonds werd met keizerlijke schenkingen uitgebreid en Jan kreeg de titel graaf van Egmond. 

Aan het eind van de 15e eeuw werd Zwolle het centrum van de Moderne Devotie, een nieuwe kerkelijke beweging binnen de Rooms-Katholieke kerk. 

Nadat de dood van Maria van Bourgondië besliste Maximiliaan herhaaldelijk de vijandigheden tegen Frankrijk te hernemen. Hij zou dat ook doen toen Lodewijk XI een jaar later stierf. Hierbij kwamen de Vlaamse steden, die met de verliezen van Karel de Stoute nog in het achterhoofd, zeer weigerachtig stonden tegen de zeer kostelijke oorlogen, .in opstand.

Lage Landen (1482-1494)

laatst bijgewerkt: 24-01-04

colofon