5278

Het Heilige Roomse Rijk (1152 - 1198)
Frederik Barbarossa - Hendrik Vl

Heilige Roomse Rijk (1125-1152); Oost-Europa (1100-1200); Italië (1100-1200)
Frederik (Friedrich) l Barbarossa (1152 - 1190)

Op zijn sterfbed had Koenraad lll een opvolger aangewezen, die de redder zou worden van het Duitse koningschap, namelijk de zoon van zijn broer: Frederik l Barbarossa. Hij passeerde daarmee zijn eigen minderjarige zoon. Frederik Barbarossa was de belichaming van het toenmalige ridderideaal. Als zestienjarige nam Frederik al deel aan toernooien en nooit ontzag hij zichzelf in de strijd. Niet alleen zijn ridders, ook de bisschoppen waren hem zeer toegedaan. Bij de toewijzing van kerkelijke ambten wist Frederik de keuze van zijn eigen kandidaten door te drijven en lapte daarmee het Concordaat van Worms volkomen aan zijn laars. Lombardije en Sicilië hadden op Duitsland een grote economische voorsprong en waren in die tijd de voornaamste financiële machten in Europa.
Naar de onderwerping van Milaan (1162) liet Frederik een rijksdag bijeenroepen. Zelfs de Deense koning Valdemar l den Store (Waldemar de Grote) bracht de keizer knielend hulde. Drie jaar later moest Frederik Barbarossa echter opnieuw met zijn leger tegen de paus ten strijde trekken. Hij slaagde erin Rome te bezetten (1167), maar moest zijn troepen terugtrekken toen deze getroffen werden door een plotseling uitgebroken ziekte. Tot overmaat van ramp kwamen de Lombardische steden opnieuw in opstand. Van zijn tegenslagen in Italië, maakten zijn tegenstanders in Duitsland, waaronder zijn neef en machtigste vazal Hendrik de Leeuw, gebruik om eveneens in opstand te komen. Vier jaar duurde het voor Frederik zijn gezag weer had hersteld. 

Hendrik de Leeuw werpt zich aan de voeten van keizer Frederik Barbarossa op de Rijksdag in de Peterskirche in Erfurt.

Opnieuw bereidde Frederik zich voor op een veldtocht naar Italië, maar op het beslissende moment liet Hendrik de Leeuw hem in de steek. Hij gaf er de voorkeur aan zijn strijdkrachten en geld te gebruiken voor de uitbreiding van zijn heerschappij in het land van de Wenden in plaats van voor het terugwinnen van Italië voor de keizer. Hij vond dat hij genoeg offers had gebracht. Na zijn nederlaag tegen de Milanezen (slag bij Legnano,1176) kwam het tot een wapenstilstand en bereikten Frederik en paus Alexander een akkoord (1177). Toen de zaken in Italië geregeld waren, keerde Frederik Barbarossa terug naar Duitsland om Hendrik de Leeuw aan te pakken.

Hendrik de Leeuw werd verslagen, maar onder druk van de rijksvorsten kwam het niet tot een verzoening. Hendrik moest zijn leengoederen afstaan, maar mocht zijn Welfische erflanden Brunswijk en Lüneburg behouden. Zij overige bezittingen werden verdeeld onder de Duitse vorsten.

Door zijn huwelijk in juni 1156 met de 23 jaar jongere gravin Beatrix I van Bourgondië, dochter van graaf Reinout III van Bourgondië, verwierf hij in 1178 het graafschap Bourgondië. Frederik en Beatrix kregen negen kinderen. Zijn oudste zoon Frederik werd in 1167 hertog van Zwaben in opvolging van zijn neef Frederik IV, maar stierf als kind in 1170. Zijn broer Frederik Vl volgde hem op als hertog van Zwaben. Deze was gehuwd (of verloofd) met Constance van Hongarije, maar stierf tijdens de Derde Kruistocht in 1191 zonder erfgenamen. Hij werd als hertog van Zwaben opgevolgd door zijn broer Koenraad ll.

In 1190 gaf Frederik Barbarossa gehoor aan de oproep van  Clemens lll voor een nieuwe Derde Kruistocht, nadat Jeruzalem en Akko werd in handen van Saladin waren gevallen en het voortbestaan van het Christendom in het Heilige Land opnieuw in gevaar was. Ook Filips ll Augustus van Frankrijk en Richard Leeuwenhart van Engeland gaven aan deze oproep gehoor. Toen de keizer op 10 juni 1190 toen hij het riviertje de Saleph (in Anatolië) wilde doorwaden, verdronk hij.
Hendrik Vl von Hohenstaufen (1190 - 1197)

Na het overlijden van Frederik Barbarossa in 1190 werd hij als keizer opgevolgd door tweede zijn zoon Hendrik Vl, die al sinds 1169 als koning van Duitsland regeerde. 

Hij was gehuwd met Constanza, dochter van Roger II (1113 - 1154), koning van Sicilië en Napels  en vermoedelijke erfgename van dit koninkrijk. Toen Frederik I Barbarossa in 1189 ter kruisvaart ging, werd zijn zoon Hendrik VI belast met het bestuur van het Duitse Rijk tijdens de afwezigheid van zijn vader. In 1190 volgde hij Frederik I Barbarossa op en in 1191 werd hij tot keizer gekroond. Als gevolg van het overlijden van koning Willem II van Sicilië en Napels (1166–1189) kon Hendrik VI de erfaanspraken van zijn gemalin Constanza realiseren. Nadat Tancred, een bastaardzoon van koning Willems broer, die aan Hendrik VI de opvolging betwistte, in 1194 was overleden, kon Hendrik VI zijn intocht in Palermo houden. 
Alvorens het zover was, had Hendrik VI echter ernstig verzet in het Duitse Rijk moeten overwinnen. Daar hadden de Welf Hendrik XII de Leeuw en zijn zoon een opstand ontketend, gesteund door de Engelse koning Richard Leeuwenhart en de paus. Maar Hendrik VI wist deze moeilijkheden te overwinnen. Het geluk diende hem daarbij: Leopold VI, hertog van Oostenrijk, nam Richard Leeuwenhart, toen deze terugkeerde van de Derde Kruistocht, gevangen (21 december 1192) en leverde hem aan Hendrik VI uit. Deze liet Richard Leeuwenhart pas vrij, nadat deze zich verplicht had af te zien van hulp aan Hendrik de Leeuw, terwijl hij bovendien de keizer als zijn leenheer erkende (2 febr. 1194). Het verzet tegen Hendrik VI in het Duitse Rijk werd mede daardoor gebroken; in 1195 overleed Hendrik de Leeuw. In Italië kon Hendrik VI de regelingen doorvoeren die aldaar zijn macht moesten verzekeren. Hij deed dit o.m. door van hem afhankelijke rijksministerialen aan te stellen, die namens hem het gezag uitoefenden. Voor Hendrik VI lag de weg nu open voor verdere plannen: verovering van het Heilige Land, erfelijkheid van de Duitse kroon voor zijn geslacht, beheersing van Byzantium. Te midden van de voorbereidingen daartoe overleed hij in 1197. 

Een jaar eerder (1196 werd zijn broer hertog Koenraad ll van Zwaben vermoord in Durlach, vermoedelijk door de echtgenoot van een vrouw die hij verkracht had.

Hendrik VI was een van de machtigste middeleeuwse heersers. Hij bracht de koninklijke macht in het Duitse Rijk weer in aanzien. In het koninkrijk Sicilië heerste hij als absoluut vorst. Hij versterkte daar het centralistische regeringssysteem, waarmee zijn voorgangers een begin hadden gemaakt.

Het Heilige Roomse Rijk (1198-1273)

laatst bijgewerkt: 09-07-05

colofon