5185

Frankrijk (1180 - 1200)

Filips ll Augustus (1180-1223)

Na de dood van de Franse koning Lodewijk Vll de Jonge in 1180 werd zijn zoon Filips tot koning gekroond onder de naam Filips ll Augustus.

Vijftien jaar was hij slechts toen hij de troon besteeg. In hetzelfde jaar trad hij om dynastieke redenen in het huwelijk met Elizabeth van Henegouwen, nicht van Filips van den Elzas, de graaf van Vlaanderen en verwierf Artois als huwelijksgift. 

De moeite die de vader van Filips ll Augustus - Lodewijk Vll - zich had moeten geven om zich staande te houden tegen de machtige Hendrik ll, had bij Filips een hartstochtelijke haat gekweekt tegen de staat die zijn kleine eigen hertogdom als een bankschroef omsloot. Met gewetenloze sluwheid streefde deze heerszuchtige vorst naar de vereniging van heel Frankrijk onder zijn scepter en droomde ervan het land weer even groot en machtig te maken als in de dagen van Karel de Grote. 

Links: Jonathan Rhys-Meyers als Filips ll Augustus in de film Lion in Winter (2003)

Toen Richard Leeuwenhart, hertog van Aquitaine en zoon van Hendrik ll in 1183 kroonprins van Engeland was geworden, kwam hij opnieuw in strijd met zijn vader. Hij sloot zich zelfs bij Filips ll Augustus aan, met wie hij echter in conflict kwam, toen hij in 1189 zelf de troon van Engeland besteeg. Kort daarop kwam het echter weer tot een verzoening met het oog op de voorbereiding tot de Derde kruistocht, waaraan Richard grote sommen besteedde. Tijdens deze kruistocht kwam het tot voortdurende twisten tussen de Engelse en Franse koning. Toen Filips ll Augustus naar Akko vertrok, verloofde Richard Leeuwenhart zich met Berengaria van Navarra en trok met haar weg.

In de strijd met graaf Filips van de Elzas van Vlaanderen wist Filips, na het verdrag van Boves (1185), Amiens, Valois en Vermandois bij het koninklijk domein te voegen. Na deze eerste successen van gebiedsuitbreiding spande hij zich in om de macht te breken van de Engelse koning Hendrik ll Plantagenet, die zuid-west Frankrijk van hem in leen hield. 

Filips ll Augustus was een zeer bekwaam politicus, maar tegelijk in zijn eigen land een democratisch koning, die boeren en burgers tegen hun leenheren beschermde. Iedereen, wie dan ook, kon zich tot hem wenden met wat hij op het hart had. In zijn kleding en in zijn optreden was hij eenvoudig, meer als burger dan een ridder trad hij op. Zijn aangeboren opvliegendheid leerde hij als politicus beheersen, Imponerend of innemend was Filips Augustus allerminst, maar zijn helder inzicht en energie dwongen bewondering af. Bij zijn dood in 1223 kon hij na een 43-jarige regering een rijk nalaten, dat drie maal zo groot was als het door hem geërfde. De gebieden die hij verwierf, behoren zo goed als alle nog heden ten dage tot Frankrijk. Met Filips Augustus deed Frankrijk intrede in de wereldpolitiek om er nooit meer uit te verdwijnen.

Toen in 1190 zijn vrouw Elizabeth was overleden, besloot Filips een nieuwe echtgenote te halen uit het afgelegen Denemarken, in de overweging, dat het vroegere Vikingvolk een waardevolle bondgenoot zou kunnen zijn bij een voorgenomen invasie in Engeland. Dus dong hij naar de hand van Ingeborg van Denemarken, de dochter van Waldemar de Grote en zuster van destijds aan de regering zijnde  koning Knut lV. In 1193 kwam zij over naar Frankrijk, maar reeds in de eerste huwelijksnacht vatte de koning afkeer tegen haar op. Filips liet de jonge koningin opsluiten in een klooster. 

De Derde Kruistocht (1189 - 1192), waaraan Filips maar kortstondig heeft meegedaan, bood hem hiertoe de kans. Op de terugkeer uit het oosten (1191?) werd Richard in Oostenrijk gevangen genomen door Leopold Vl, de hertog van Oostenrijk. Keizer Hendrik Vl eiste Richards uitlevering, gezien zijn betrekkingen met zijn opstandige vazal Hendrik de Leeuw en andere vijanden van de Hohenstaufen. 

Na zijn terugkeer uit het Heilige Land, spande Filips ll Augustus samen met Richards broer Jan zonder Land. Om de hand te kunnen leggen op Richards leengoederen haalde Filips hem over zich in het bezit te stellen van de Franse gebieden van zijn broer (Aquitaine, Anjou). Daarna zou hij ze in leen ontvangen van de koning van Frankrijk. Met behulp van Jan zonder Land wist Filips tijdelijk Normandië in te palmen (1192-1193). 

In 1194 kwam Richard echter weer vrij, nadat hij keizer Hendrik Vl als leenheer had erkend en zich tot de betaling van een enorm losgeld had verplicht. Maar na Richards terugkeer in Engeland (maart 1194), keerde de krijgskans voor de Fransen. Richard versloeg Jan zonder Land en werd opnieuw tot koning van Engeland gekroond. In juli 1194 leden de Fransen bij Frétéval een nederlaag tegen de Engelsen. In hetzelfde jaar sloot Richard een verbond met graaf Boudewijn V van Henegouwen en Vlaanderen, waarbij hij deze de teruggave van een deel van Artois in het vooruitzicht stelde, wat in 1200 ook gebeurd (verdrag van Péronne). 

In 1196) hertrouwde Filips met Agnes van Meran. Aan de vermaningen van paus Innocentius lll die het "interdict" had uitgesproken over Frankrijk, (d.w.z. het verbod tot het houden van godsdienstoefeningen), als straf voor de zonden van de koning. gaf hij geen gehoor. Alle kerken moesten worden gesloten, er mochten geen kerkelijke huwelijken meer worden gesloten, geen kinderen meer worden gedoopt en er mochten geen dodenmissen meer worden gelezen. De doden moesten onbegraven boven de aarde blijven staan. Hoewel Filips onder de hoge geestelijken zo veel aanhangers had, dat pauselijk verbod in slechts een deel van het rijk kon worden doorgevoerd, gaf hij onder druk van de publieke opinie toch gehoor aan de paus en liet hij zijn huwelijk met Agnes ontbinden en herstelde hij Ingeborg in haar huwelijksrechten. Echter, nadat het interdict was opgeheven, liet Filips Ingeborg opsluiten in en kasteel. 

Tijdens het beleg van het kasteel Châlus in Normandië (1199) werd Richard Leeuwenhart dodelijk gewond. Hij werd opgevolgd door zijn broer Jan zonder land (1199). In Normandië leverde dit geen verzet, maar in de andere Engelse gebieden in Frankrijk trad als kroonpretendent, zijn neef Arthur van Bretagne naar voren, de zoon van Geoffrey, de derde zoon van Hendrik ll, die een nieuwe oorlog ontketende. Filips ll Augustus steunde de aanspraken van Arthur van Bretagne. 

Omdat Richard de uiterste grens van Normandië aan de Epte slecht kon verdedigen, liet Richard in 1196 de vesting Gaillard bouwen in een haarspeldbocht aan de Seine op een steile 100 meter hoge rots. (z. foto links)

Frankrijk (1200 - 1223)

laatst bijgewerkt: 22-10-03

colofon