3445 Efeze (Efese, Ephesos, Ephesus)
Romeinse steden
Efeze werd bewoond sinds het Bronzen Tijdperk. Volgens een legende werd de stad gesticht door vrouwelijke krijgers, bekend als Amazonen. In 2000 v. Chr. luidde de naam van de stad "Apasas" wat "de stad van de moedergodin" betekent en afgeleid werd van een stad in het Arzawa koninkrijk.

De locatie van de stad werd gedurende haar bestaan verschillende keren gewijzigd naargelang de gewoonten en de behoeften.
Volgens een andere legende werd de stad voor een tweede maal gesticht door Androcles, de zoon Codros, Koning van Athene. Ditmaal was de plaats de delta waar de rivier Kaystros in de zee uitmondde. 
Volgens de legende vroeg Androcles aan een orakel waar hij een nieuwe nederzetting moest stichten. Het orakel antwoordde dat hij zijn nederzetting moest stichten op de plek die hem gewezen werd door de vis en het everzwijn. Onder leiding van Androcles gingen de migranten op weg en op een dag zaten ze aan de voet van de berg Pion wat vis te bakken. Plots sprong er een vis uit de pan en belandde samen met wat gloeiende kolen in het kreupelhout waardoor het vlam vatte. In het kreupelhout hield zich een everzwijn verborgen, die voor de brand probeerde te vluchten. Het everzwijn werd gedood en Androklos moest denken aan wat het orakel had gezegd over de vis en het everzwijn. Op deze plek werd dus Efese gesticht. Op de plek waar het everzwijn gedood werd, is later de tempel van Artemis gebouwd.
In 129 v. Chr. werd Efeze de hoofdstad van de provincie Asia Minor. In de eerste eeuw v. Chr. rebelleerde de stad, die onder druk stond van de Romeinse belastinginners. Het Romeinse leger bestormde en verwoestte de stad. Onder Augustus bereikte Efese haar hoogtepunt, de gebouwen die men nu nog kan bewonderen dateren vooral uit die tijd.
De stad ontwikkelde zich ook op economisch vlak. De stad was het belangrijkste bankcentrum van Asia en was tevens een bekend politiek en intellectueel centrum, met een tweede filosofische school in het Egeïsche gebied.

Onder Hadrianus (117 - 138) - de tijd van de Pax Romana - kende Efeze een levendige handel. De stad lag immers aan het einde van grote handelswegen door Anatolië. Efeze was niet alleen een belangrijke havenstad op de kruising van Oost en West met een mild klimaat, maar was tevens beroemd als pelgrimscentrum voor de Artemis-cultus. Efeze groeide en telde uiteindelijk meer dan 200.000 inwoners.

 
Hadrianustempel

Deze Korintische tempel dateert uit de tweede eeuw, werd in de vierde eeuw gerestaureerd en is recent weer opgebouwd. De reliëffries op het voorportaal is een afgietsel. Het origineel ervan staat in het museum van Selçuk. Deze sierlijke tempel is een prachtvoorbeeld van de Romeinse architectuur.. In de reliëffries ziet men keizer Theodosius, zijn echtgenote en zonen; de godin Athena vergezeld van keizer Arcadius. Voor de tempel staan 4 voetstukken waarop eertijds beelden stonden van vier belangrijke keizers: Diocletian, Constantij, Maximiliaan en Galius. De sluitsteen van de middenboog is versierd met de buste van de godin Tyche en boven de ingangspoort ziet men een Meduse-reliëf.
Efeze was beroemd om haar grote Tempel van Artemis één van de grootste tempels die de Grieken ooit gebouwd hebben en geheel opgetrokken uit marmer.
Het bouwwerk, één van de zeven wereldwonderen, werd in 550 gebouwd door Croesus van Lydië en was opgetrokken van marmer. Het was een van de heiligdommen ter ere van de maagdelijke jacht-, vruchtbaarheids- en maangodin Artemis, een voor de Grieken in die tijd zeer belangrijke godin. Volgens zeggen moet dit het mooiste gebouw geweest zijn wat ooit op aarde gestaan heeft. Het was bijna 122 meter lang en ca. 55 meter breed. Het totale complex had een oppervlakte van ca. 8000 m². 

In de nacht van 21 juli 356 v. C. brandde de tempel volledig af. De tempel werd in brand gestoken door Herostratos, een geestelijk gestoorde man die graag bekend wilde worden. 
De legende gaat dat in die nacht ook Alexander de Grote is geboren en dat Artemis het zo druk had met het begeleiden van de geboorte, dat ze haar tempel vergat. De tempel werd met hulp van Alexander de Grote herbouwd, maar in 262 werd de tempel opnieuw verwoest door de Goten. In 381 werd de tempel op bevel van keizer Theodosius gesloten. De daaropvolgende eeuwen diende het verwaarloosde gebouw als marmervoorraad bij de constructie van andere gebouwen. Momenteel zijn van de tempel alleen nog maar de funderingen te zien.

De eens zo uitgelezen ligging van de stad werd later de oorzaak van haar verval. De welvaart van de stad was vooral te danken aan haar ligging in een beschermde natuurlijke baai, maar reeds in de Romeinse periode konden de schepen de haven pas bereiken via een zeer smal kanaal. Het kanaal verzandt en slibt dicht. De zee trok zich verder terug en de moerassen die ontstonden naast de verzande haven brachten ziekten als malaria mee. De verspreiding van het Christendom leidde ertoe dat de gebouwen voor de veelgodencultus in onbruik raakten en dat in de plaats christelijke kerken werden gebouwd.

Celsus-Bibliotheek

Eén van de mooiste en bekendste gebouwen in Efese is de bibliotheek van Celsus. De bibliotheek is gebouwd tussen 114-117 n. Chr. door Tiberius Julius Aquila ter ere van zijn vader Tiberius Julius Celsus Polemaeanus, de Romeinse gouverneur van Asia Minor. Celsus werd in de bibliotheek begraven. In de marmeren leeszaal lagen 12.000 perkamentrollen in nissen in de muren. Er werden dubbele muren gebruikt om de kostbare perkamentrollen te beschermen tegen vocht. Aan de voorkant staan vier grote beelden die uitkijken over een groot plein. Deze beelden verbeelden Sofia (wijsheid), Arete (deugd), Ennoia (verstand) en Episeme (kennis). 
In 260 brak er brand uit maar de gevel werd gespaard. Men betreedt het gebouw dat een breedte heeft van 21 m en een hoogte van 16 m, via 9 trappen. Langs beide zijden van deze trappen heeft men nissen met beelden. Er zijn ook aanwijzingen dat er vroeger beelden stonden in de nissen van de bovenverdieping. De binnenruimte meet 16 bij 10 meter. De grafkamer onder de vloer bevat een zeer goed bewaarde sarcofaag. 
Bij de opgravingen door Oostenrijkse archeologen in het begin van de 20e eeuw ontdekte men op het voorplein een fontein uit de 4e eeuw en enkele mooie reliëfs die Marcus Aurelius en Lucius Venus in hun strijd tegen de Parthen voorstellen. Door gebrek aan een aangepaste wetgeving in die tijd konden deze stukken tezamen met vier vrouwelijke standbeelden die eens de gevel van de bibliotheek versierden, meegenomen worden. Zij  staan nu in het Museum van Schone Kunsten te Wenen. De monumentale gevel zoals men die vandaag ziet is het resultaat van restauratiewerken die in 1970 begonnen. Onder en bovenop de zuilen plaatste men loden platen zodat er een speling van 50 cm mogelijk is en het gebouw een eventuele aardbeving tot 9 graden op de Oost-West as kan doorstaan. Elke zuil werd in het midden doorboord en met ijzeren staven gevuld. Bij de restauratiewerken van de bibliotheek kwam er een tot dan ongekend aspect van de Romeinse architectuur aan het licht. Tussen de eerste trap en de zuilensokkels vond men een horizontale boog met een niveauverschil van 4,5 cm. In omgekeerde vorm bereikt deze boog 10 cm bij de eerste verdieping. 

Tot hier toe vond men deze constructiebogen enkel in de Griekse architectuur waar het gebruikt word om het monumentale effect bij gebouwen van meer dan 21 m breedte te verhogen. De restauratie werd in 1978 beëindigd en het gebouw werd opengesteld voor het publiek.
In het jaar 262 werd de tempel vernield en leeggeroofd door de Goten. In de 4de eeuw werd de bibliotheek gerestaureerd, maar na een aardbeving in het jaar 1000 was deze ingestort. Later werd het bouwwerk afgebroken. Brokstukken van de tempel worden bewaard in het Brittish Museum in Londen. Acht van de ca 18 meter hoge, donkergroene pilaren zijn te bezichtigen in de Haghia (Aya) Sophia in Istanbul.

Vanaf de eerste eeuw na Chr. kwamen er enkele apostelen en Christenen naar Efeze en trachtten het Christelijk geloof in één enkele god te verspreiden maar werden door de Romeinen vervolgd.

Tussen 47 - 57 reisde de apostel Paulus in Anatolië. Toen hij in Efeze aankwam, trof hij daar een bloeiend bedrijf van zilversmeden die zich hadden gespecialiseerd in de productie van beeldjes van de godin Artemis. Uit angst voor het verdwijnen van de cultus rond deze alom vereerde godin (en het daarmee samenhangende verlies aan inkomsten) riep de smid Demetrius de bewoners van de stad op zich te verzetten tegen de monotheïstische ideeën van Paulus. De handwerks- lieden raakten daarop in verwarring en gezamenlijk trokken zij op naar het theater. De fanatieke massa werd daar uiteindelijk tot rust gebracht door de secretaris van de stad, die de klachten van Demetrius verwees naar het parlement en de rechter; zij zouden een eerlijk oordeel kunnen vellen. Paulus kon met een gerust hart de stad weer verlaten.

Paulus predikt in Efeze
Theater

De bouw van het theater is begonnen gedurende de hellenistische periode. De basis voor het theater was de berg Pion, waarin het theater werd uitgehouwen. De Romeinen hebben het theater tussen 41-117 n. Chr. gerenoveerd. Het bood plaats aan 25.000 toeschouwers en de akoestiek is nog steeds verbazend goed. Het theater wordt nog steeds gebruikt voor concerten.

In de 6de eeuw, toen Efeze eigenlijk een onbeduidende plattelandsgemeenschap was, wilde keizer Justinianus in deze voormalige heidense wereldstad een symbool van het christendom plaatsen. Hij liet op de burchtheuvel boven het Artemision de Johannes-basiliek bouwen, met een grondplan in de vorm van een kruis. Rond deze basiliek ontstond een nieuw Efeze. De heuvel waarop de kerk stond, werd versterkt met en muur en een burcht.
Gemaakt: 15-04-06

Colofon