2945

Tiberius (14 - 37 n. Chr.)

Augustus (31 - v. Chr. - 14 n. Chr.)
In 14 n. Chr. stierf Augustus. Na zijn dood werd hij als een god vereerd en overal in het rijk werden tempels aan hem gewijd. Augustus werd opgevolgd door zijn stiefzoon Tiberius (14-37).
Op het moment van zijn uitverkiezing tot keizer in 14 na Chr., was Tiberius 56 jaar oud en kon hij terugzien op een succesvolle militaire loopbaan, maar hij had de nodige ontgoochelingen te verwerken gehad.

Tiberius Claudius Nero was de oudste zoon van Tiberius Claudius Nero en Livia Drusilla. Zijn moeder was slechts dertien en een half jaar oud, terwijl zijn vader - die een senator en dat jaar praetor - dertig jaar ouder was dan zijn echtgenote. Zijn ouders waren beiden telgen van de oude patricische gens Claudia.

Toen zijn moeder in 38 v.C. hertrouwde met Gaius Octavianus (de latere keizer Augustus), werd Tiberius in diens familie opgenomen. Augustus vertrouwde hem enkele belangrijke diplomatieke en militaire zendingen toe, die hij alle tot een goed einde bracht. Zijn militaire loopbaan voerde hem naar het Oosten (20 v. Chr.)en later naar de Rijn en Donau. In 16 v. Chr. trouwde Tiberius met Vipsania Agrippina. 

Met zijn broer Drusus was hij verantwoordelijk voor het annexeren van de provincie Raetia in 15 v. Chr. en in 12 v. Chr. annexeerde hij Pannonia. In 13 v. Chr. werd hij consul. Veldtochten tegen de Pannoniërs, Dalmatiërs en Daciërs ter beveiliging van de Donaugrens brachten hem de titel imperator en de ornamenta triumphalia.

 
In 11 v. Chr., werd Tiberius door Augustus gedwongen zijn echtgenote, met wie hij gelukkig getrouwd was, te verstoten en in plaats daarvan te trouwen met zijn dochter Julia. Julia was eerder getrouwd met Agrippa en had uit dit huwelijk twee zonen: Gaius Julius Caesar en Lucius Caesar. Zij waren de beoogde erfopvolgers van Augustus. Omdat hij zich ergerde aan de losbandige levenswandel van zijn nieuwe echtgenote en hij jaloers was op Gaius Julius Caesar en Lucius Caesar, legde hij het commando neer en trok hij zich in 6 v. Chr. terug op het Griekse eiland Rhodos, waar hij zich bezighield met retorische en filosofische studies. Hij zou pas in het jaar 2 n.Chr. naar Rome terugkeren.

Lucius Caesar overleed, onderweg naar Spanje, in 2 n. Chr. Twee jaar later overleed ook Gaius Julius Caesar nadat hij ernstig gewond was geraakt bij een belegering. Na het overlijden van zijn beide erfgenamen, adopteerde Augustus in 4 n.Chr. Tiberius als zijn zoon, waardoor zijn naam veranderde in Tiberius Julius Caesar Augustus. Hoewel hij uit zijn eerste huwelijk een zoon (Drusus) had, verplichtte Augustus Tiberius om op zijn beurt zijn neef Germanicus te adopteren Germanicus was de oudste zoon van zijn jongere broer Drusus'. Vanaf dat moment werd hij de rechterhand van de keizer. Opnieuw naar de Rijn gezonden, overwon hij de Longobarden aan de Elbe, waar de Romeinse vloot zich met hem verenigde. Opstanden voerden hem vervolgens naar Pannonië en Dalmatië. Na Varus' nederlaag in het Teutoburgerwoud werd Tiberius opnieuw belast met het opperbevel aan de Rijn. 
Hij werd teruggeroepen van een veldtocht naar Illyricum toen Augustus op 19 augustus van het jaar 14 n.C. overleed. Zijn dood werd door Livia geheimgehouden zodat Tiberius alle maatregelen voor de opvolging kon treffen. Na felle debatten in de senaat werd hij op voorstel van de consuls, op 17 september tot keizer uitgeroepen. De legioenen aan de Rijn wilden echter niets van weten van de strenge Tiberius en boden de keizerlijke waardigheid aan aan de populaire Germanicus. Maar Germanicus wees het aanbod van de opstandelingen van de hand en wist hen tot bezinning te brengen. Wel spande hij al zijn krachten in om de nederlaag in het Teutoburgerwoud te wreken en Germanië te heroveren voor het Romeinse Rijk. Hij behaalde ook enkele successen, maar Harijamannaz (Aminius), de aanvoerder van de Cherusken, bleek op den duur een hardnekkige tegenstander. Tiberius beval zijn neef daarom zijn troepen achter de Rijn terug te trekken en de Germanen hun onderlinge tweedracht uit te laten vechten, die hen in ieder geval ongevaarlijk maakte voor Rome. Met tegenzin verliet Germanicus het toneel van zijn heldendaden, Bij Senaatsbesluit werd hij naar de oostelijke provinciae gezonden, waar hij uiteindelijk - na eerst nog Tiberius geprovoceerd te hebben door de als privaat eigendom van de princeps beschouwde provincia Alexandria et Aegyptus te bezoeken zonder diens toestemming - op 10 oktober 19 te Syria stiert, zeer waarschijnlijk door toedoen van zijn adiutor (leidsman) Gnaius Calpurnicus Piso - waarmee hij meerdere conflicten heeft gehad - en volgens sommigen met medeweten van Tiberius en door aanstichting door Livia.
Tiberius was een uitstekend veldheer en een krachtig bestuurder. Persoonlijk sober, legde hij ook in het bestuur een grote spaarzaamheid aan de dag. Royaal echter was zijn hulp bij de economische crisis en de brand van Rome. Hij gaf niks om spelen en liet in 23 n. Chr. de pantomimen uit Italië verwijderen. Tegenover vreemde religies betoonde hij zich echter verdraagzaam. Tiberius was als persoon nors en weinig toegankelijk, en daardoor niet erg populair. De verhalen over zijn ondeugden zijn dan ook wellicht sterk overdreven. Als keizer was hij beter dan de Romeinse traditie wil doen geloven. 

Dood van Germanicus, schilderij van Nicolas Poussin

Na de dood van Germanicus, waarvoor sommigen Tiberius verantwoordelijk hielden, taande zijn populariteit. Tiberius zette in grote lijnen de politiek van Augustus voort. De eerste jaren van zijn regering waren voorspoedig, maar door zijn vrij strenge en zelfbewuste houding kwam hij al snel in conflict met de senatoren die hij onbekwaamheid verweet. Het beleid van Tiberius werd (in negatieve zin) sterk beïnvloed door de praefectus praetorio Lucius Aelius Seianus (prefect van de Praetoriaanse Garde). Deze verleidde Livilla, de echtgenote van Tiberius' zoon Drusus Julius Caesar (uit zijn eerste huwelijk met Vipsania Agrippina) en wist haar te overtuigen haar man te vergiftigen (23 n. Chr.) (de betrokkenheid van Seianus bij deze misdaad kwam pas later aan het licht). Seianus verstootte zijn echtgenote Apicata maar zijn verzoek om met de weduwe van Drusus te mogen trouwen wees Tiberius af. Door verraadprocessen keerde de eerzuchtige en niets ontziende Seianus zich tegen zijn vijanden, waarbij vooral de familie van Germanicus en de kring van Agrippina maior (Agrippina de Oudere), de echtgenote van Germanicus, het moesten ontgelden. Ook Tiberius hitste hij op tegen de familie van Germanicus.

Tiberius, omgeven door ambitieuze en wilskrachtige vrouwen, zoals zijn eigen moeder Livia en Germanicus' weduwe Agrippina en voortdurend beducht op intriges tegen zijn persoon, werd steeds recalcitranter en hardvochtiger. Ook de twee oudste zoons van de vermoorde Germanicus moesten het ontgelden, dit keer met instemming van Tiberius. Gaius ("Caligula") ontsnapte aan de dood hoofdzakelijk doordat hij zo jong was dat hij geen directe bedreiging vormde. 

Peter Paul Rubens. Tiberius and Agrippina. c. 1614. 
In 27 trok Tiberius zich terug op het eilandje Capri. Seianus, die hem hiertoe had aangemoedigd, kreeg nu als 's keizers vertegenwoordiger in de stad de vrije hand. Agrippina de Oudere moest eveneens uit de weg worden geruimd en werd door aanstichting van Tiberius en Seianus tot staatsvijand verklaard en in 29 met haar oudste zoon Nero verbannen naar Pandataria. Haar zonen Nero en Drusus stierven respectievelijk in 31 en 33, mogelijk vermoord door Tiberius. Haar jongste zoon Gaius Caesar werd keizer "Caligula". Haar dochter Agrippina (Agrippina de Jongere) werd moeder van de latere keizer Nero. 

Toen haar man in 19 was vermoord, had zij Tiberius ervan beschuldigd hiervoor verantwoordelijk te zijn en eiste gerechtigheid. Tiberius en Seianus begonnen een lastercampagne tegen haar die er uiteindelijk toe leidde dat de senaat haar en haar oudste zoon Nero Iulius Caesar in 29 als staatsvijanden lieten arresteren. Zij verloor zelfs een oog bij de geseling die erop volgde. Later dat jaar werd zij door de Senaat naar het eiland Pandateria verbannen waar zij tenslotte in het jaar 33 de hongerdood stierf, mogelijk door hongerstaking.

Terwijl Tiberius de algehele leiding overliet aan Sejanus, vergleden Tiberius' laatste jaren in een paranoïde wreedheid, volgens de geruchten verlevendigd door een leven van de wildste uitspattingen op zijn buitenverblijf in Capri.

Seianus' streven naar het keizerschap was onmiskenbaar. In 31  werd hij tot medeconsul van Tiberius benoemd. Hij ontving het imperium proconsulare, een priesterschap en verloofde hij zich met Julia, dochter van Tiberius' zoon Drusus, wat het uitzicht op opneming in de keizerlijke familie voor hem opende. De tribunicia potestas en daarmee het medekeizerschap ontving hij echter niet. Tiberius immers, gewaarschuwd door Antonia, de weduwe van zijn broer Drusus, stelde in een schrijven aan de senaat deze op de hoogte van Seianus' samenzwering.  

Toen Tiberius overtuigd was van het complot dat Seianus aan het voorbereiden was om hem van de troon te stoten, beloofde hij Seianus' positie aan een zekere Naevius Sertorius Macro als deze Seianus zou weten te arresteren. Dit gebeurde in de senaatszaal en op 18 oktober 31 werd Seianus geëxecuteerd. Alle familieleden en aanhangers van Seianus werden zoveel mogelijk opgespoord en terechtgesteld. De vrouw van Seianus deed, vlak voor haar eigen executie, het complot van Seianus en Livilla dat leidde tot Drusus' vergiftiging, uit de doeken.

Livilla werd eveneens geëxecuteerd, maar haar dochter Livia Iulia overleefde (hoewel zij ook, zij het veel later, werd vermoord door Valeria Messalina, de derde vrouw van Claudius). Macro werd de nieuwe prefect van de Praetoriaanse Garde en zou Caligula helpen met het doden van Tiberius maar later zelf weer door Caligula worden terechtgesteld.

Na deze affaire ontspoorde Tiberius helemaal. Zo introduceerde hij bijvoorbeeld opnieuw de oude "lex maiestatis" (wet tegen hoogverraad), waardoor verbanningen en executies schering en inslag werden. Zelfs zijn eigen familieleden bleven daarbij niet gespaard. Door Tacitus en Suetonius werd Tiberius dan ook, misschien enigszins overdreven, afgeschilderd als een monster van wreedheid. In de provincies heerste intussen over het algemeen rust. Slechts in Afrika roerde zich Tacfarinas, die in 24 n.Chr. werd bedwongen, in Thracië moest een oproer worden onderdrukt en in Parthië werd in 35 n. Chr. bij een troonstrijd energiek ingegrepen. Zo weinig bemind als de keizer in Rome was, zo zegenrijk was zijn bewind in de provincies.

Na de moorden en intriges in de familie van keizer Tiberius bleef alleen Gaius Julius Caesar Germanicus (Caligula), de neef van Tiberius die door hem geadopteerd was, als mogelijke troonopvolger over. Op 16 maart 37 stierf Tiberius, volgens een gerucht op zijn ziekbed door de nieuwe prefect van de Praetoriaanse Garde, Macro, vermoord met behulp van een kussen, zodat hij snel opgevolgd kon worden door Caligula.

Caligula (37 - 41 n. Chr.)

laatst bijgewerkt: 25-01-06

Colofon