744

Sahelanthropus tchadensis (Toumaï) (7- 6 mjg)

Primaten Halfapen Echte Apen Apen van de Oude Wereld (Smalneusapen) Mensachtigen (Hominoidea) Hominidae Homininae Hominini Sahelanthropus tchadensis
 

Omdat mens en mensaap ooit een waren, moet er een laatste gemeenschappelijke voorouder zijn geweest. Al een kleine veertig jaar proberen onderzoekers te achterhalen wanneer die leefde. Ze vergelijken het DNA van de huidige mensen en mensapen en brengen de verschillen daartussen in kaart. DNA verandert geleidelijk door mutaties, en door te achterhalen in welk tempo dat gebeurt, kunnen moleculair-biologen berekenen wanneer het erfelijk materiaal van mens en mensapen nog aan elkaar gelijk was. De meeste berekeningen komen uit op 5 tot 7 miljoen jaar geleden.

Bron: Noorderlicht Webdocs De bottenjagers - Weer geen hoofdprijs

 Tribus (Stam) Hominini
  • Panina
    • Chimpansee (Pan troglodytes)
    • Bonobo of dwergchimpansee (Pan paniscus)
  • Hominina
  • Graecopithecini†  
    • Greacopithecus
In Tsjaad (Chad) werd in 2001 de oudste hominide tot nu toe ontdekt met een geschatte ouderdom van 6-7 miljoen jaar. Het betreft hier een vondst van een vrijwel intacte schedel (hoewel wat ingedeukt), iets wat zeer uitzonderlijk is. De schedel kreeg de bijnaam Toumaï, een woord dat door de bewoners van de Djurab-woestijn wordt gegeven aan kinderen die zijn geboren voor het droogteseizoen. Uitzonderlijk is niet alleen de ouderdom, maar ook de plaats waar deze gevonden werd: in een onverwacht gebied - duizenden kilometers verwijderd van de Ethiopische en Keniase Riftvallei, waar tot nu toe de oudste voorouderfossielen vandaan kwamen.

De schedel is niet groter dan die van een chimpansee met een herseninhoud 320 - 380 cc. 
De wenkbrauwboog doet zelfs wat gorilla-achtig aan. Anderzijds zijn er ook mensachtige trekken: kleinere hoektanden en dikker tanden-email. De aanhechtingsplaats van de nekspieren suggereert dat Toumaï rechtop liep.

De oudste intacte schedel die hiervoor is gevonden was die van de Kenyanthropus platyops. De bijnaam die aan de schedel is gegeven is Tormaï en betekent "hoop doet leven' (levenshoop). 

 
Het is goed mogelijk dat de Sahelanthropus al op twee benen heeft gelopen omdat de ruggengraat onder dezelfde hoek aan de schedelbasis zit als bij de andere tweebenige Hominiden. De Sahelanthropus tchadensis - de Sahelmens uit Tchaad - stond waarschijnlijk heel dicht bij de gemeenschappelijke voorouder van de mens en de chimpansee, die door sommige paleontologen ook worden ondergebracht bij het geslacht Homo. De menselijke afstamming loopt verder via diverse chimpanseeachtige, rechtop lopende Australopithecussoorten, die leefden tussen 4,5 en 2 miljoen jaar geleden. 

Het is slechts de tweede keer dat een mensachtige gewonden wordt ten westen van de de Great Rift Valley. Daarmee komt de "East Side Story" van de Fransman Yves Coppens opnieuw in het gedrang. Deze theorie stelt dat de hominiden zich ontwikkeld hebben un het meer open landschap ten oosten van de grote Afrikaanse slenk.

Toumaï is ook een miljoen jaar ouder dan Orronin Tugenensis, de totnogtoe oudste hominide (Millennium Man uit Kenia). Met zijn 7 miljoen jaar bevindt hij zich net op het punt waar moleculair-biologen via DNA-onderzoek de splitsing tussen chimpansee en mensachtige situeren. Voor Orronin Tugenensis en Ardipithecus ramidus zijn geen schedels gevonden. De volgende niet-fragmentarische schedels zijn die van de Australopithecinen en van de Kenyanthropus. Er blijft derhalve een enorm hiaat van meer dan 3 miljoen jaar. De vondsten van het laatste decennium bieden ons enkel een vaag en onvolledig beeld van een waarschijnlijk zeer complexe struik met meerdere evolutionaire vertakkingen.

Nieuwe analyses wijzen uit: Toumaï uit: NRC 9-10 april 2005
Nieuwe vondsten in de woestijn van Tsjaad  en een gedetailleerde analyse van de zes á zeven miljoen jaar oude schedel van de Sahelanthropus Tchadensis wijzen erop dat deze "oudste voorouder van de mens" inderdaad tot de menselijke evolutielijn behoort. Maar critici van de theorie als menselijke voorouder houden vol dat Sahelanthropus veel eer een vrouwelijke voorouder van de Gorilla was. In dat verre verleden liepen die evolutielijnen nog relatief dicht bij elkaar. (z. Mensachtigen) De ouderdom van de schedel is zo hoog dat hij midden uit de periode stamt waarin de Chimpansee-lijn en de mensenlijn uit elkaar gaan. De Gorilla is "slechts" een paar miljoen jaar eerder afgesplitst. De schedel met het verrassend platte aangezicht - een typisch kenmerk dat hoort bij het geslacht Homo, dat pas 2 miljoen jaar geleden op het toneel verscheen, riep dan ook veel wantrouwen op. Maar in een computersimulatie blijken nu de delen van de in de loop der miljoenen jaren eneigszins vervormde schedel het best in elkaar te steken als uitgegaan wordt van een menselijk model. Bij een model gebaseerd op de anatomie van een gorilla en een model gebaseerd op basis van de chimpansee passen de delen niet goed op elkaar of overlappen ze zelfs. Ook de nieuw gevonden tand en twee kaakdelen uit dezelfde aardlagen als de oorspronkelijke Sahelanthropus hebben meer anatomische kenmerken van de mens dan van de gorilla of de chimpansee. In totaal zijn nu negen fossielen gevonden: vier tanden, vier kaakdelen en een schedel. De hoek van de basis van de schedel met de lijn van de aangezichtsschedel vormt verder een duidelijke aanwijzing dat de ze hominide regelmatig rechtop moet hebben gelopen. Rechtop lopen is in feite de belangrijkste reden om ze te voegen bij de voorouders van de Mens. De meer recentere voorouder Australopithecus (4,5 - 2 miljoen jaar oud) liep ook al rechtop. Chimpansees lopen niet rechtop. De omvang de hersenen is nog niet zo relevant, die ligt in deze tijd nog altijd op het chimpanseeniveau, net als de lengte: Sahelanthropus was ruim een meter lang, met een herseninhoud van ongeveer 360 cc. De grote hersengroei tot aan 1500 cc (en de groei van de lengte tot bijna twee meter) vangt pas aan bij het geslacht Homo (vanaf 2 miljoen jaar geleden).
Twee en een half miljoen jaar geleden verscheen in Afrika met Homo Habilis, Homo Rudolfensis, Homo Ergaster en Homo Erectus "ons" geslacht Homo op het toneel, met een volledige tweebenige loop en steeds verder groeiende hersenen. 

Uit deze soorten is ca. 200.000 jaar geleden de moderne mens, Homo Sapiens Sapiens, ontstaan. Vanaf 100.000 tot 50.000 jaar geleden verspreidde deze soort zich over de gehele wereld. Al deze mensensoorten waren jagers en/of verzamelaars.

Met 6 á 7 miljoen jaar is de Sahelanthropus tchadensis ruim twee miljoen jaar ouder dan de oudst bekende Australopithecus, de Australopithecus Anamensis (ca. 4,5 miljoen jaar oud). Bovendien bleek deze Sahelanthropus allerlei typische Homokenmerken te bezitten, waaronder een plat gezicht en Homo-erectus-achtige wenkbrauwbogen. 

 
Het is een gezicht dat je objectief gezien in fossielen van 600.000 jaar zou vinden. 
De schedel van de Sahelanthropus is alleen veel kleiner. Door dit oude fossiel is het nu heel moeilijk geworden om te weten te komen wat de primitieve vorm is: hoe zag de gezamenlijke voorouder van de mens en de chimpansee eruit?

De evolutiestamboom links toont de mogelijke verwantschappen van Toumaï. 
De Sahelanthropus is gezien zijn gezichtskenmerken mogelijk de voorouder van de Kenyanthropus platyops (3,5 miljoen jaar geleden), die kandidaat voorouder is van de Homo Rudolfenis (2,5 miljoen jaar geleden). (z. ook stamboom)

Laatst bijgewerkt: 16-04-05

colofon