9111

Marie Antoinette (1755 - 1793)

Op 2 november 1755 bracht de Oostenrijke keizerin Maria Theresia, echtgenote van keizer Franz I, haar vijftiende kind ter wereld. De kleine prinses Maria Antonia, voorbestemd om de bruid van de Franse Dauphin (kroonprins) te worden, verruilde in 1770 haar onbezorgde, maar strenge opvoeding aan het Weense hof voor het pompeuze, door protocol geregeerde bestaan in het paleis van Versailles.

Mythen rond haar persoon

Rond haar persoon zijn vele mythes ontstaan. De belangrijkste drie zijn tegelijkertijd ook de belangrijkste politieke elementen in de rol van Marie Antoinette. Zij zou een spionne voor Oostenrijk zijn, Frankrijk geen troonopvolger kunnen geven en geen raad weten met de regels die aan het hof gelden. 

Rechts: Marie Antoinette

Links: Petit Trinaon

Het huwelijk

Marie Antoinette was, zoals alle adellijke dames uit die tijd, een speelbal in het internationale politieke steekspel, dat zich in Europa na afloop van de Zevenjarige Oorlog ontwikkelde. Louis XV had na beëindiging van deze oorlog geen andere keuze dan op zoek te gaan naar nieuwe bondgenoten op het Europese vasteland. Daarvoor kwam nolens volens het Huis Habsburg in aanmerking. Van de kant van Oostenrijk werd een verbinding met de Bourbons op prijs gesteld als middel om de invloed van Oostenrijk in Europa verder te vergroten. Keizerin Marie-Theresia deed dit niet alleen ten aanzien van Frankrijk en Marie Antoinette, maar ook met haar andere dochters Marie-Amelia en Marie-Carolina, die respectievelijk werden uitgehuwelijkt aan een zoon van de hertog en Parma en aan de koning van Napels. Haar jongste dochter Maria Antonia leek voor dat huwelijk niet in aanmerking te komen. Maar toen sloeg het noodlot toe. De oudste dochter lukte het te trouwen met de man van wie ze hield. De volgende was invalide en was daarom sowieso geen huwelijkskandidate. Een andere stierf aan de pokken en de daarop volgende werd er zwaar door misvormd. Omdat de een na jongste dochter de plaats van haar gestorven zusje aan het hof in Parma moest innemen, bleef alleen Maria Antonia over om met de Franse kroonprins te trouwen. In juni 1769 lukte het Maria Theresia het huwelijkscontract van Louis XV los te peuteren.Een huwelijk tussen beide koningshuizen zou de alliantie tussen Oostenrijk en Frankrijk versterken. Nadat het huwelijk bij volmacht was voltrokken in Wenen kon Maria Antonia haar opwachting gaan maken in Versailles. Op 8 mei 1770 arriveerde ze in Straatsburg. Acht dagen later werden de twee echtelieden in Versailles met elkaar verenigd. 

Marie Antoinette, zoals ze nu werd genoemd, was op dat moment 15 jaar oud. Niets bijzonders in die tijd. In het bos van Compiègne op 14 mei 1770 ontmoette ze haar toekomstige echtgenoot Louis Auguste, de vijftienjarige erfprins, voor het eerst. Hij werd begeleid door zijn grootvader, koning Louis XV en diens drie ongetrouwde dochters. Marie Antoinette had de lange reis vanuit Wenen zonder familie moeten maken. Volgens de verhalen voldeed Marie Antoinette aan de verwachtingen van de Franse koninklijke familie. Louis XV stelde vast dat haar boezem minder vol was dan hij had gehoopt - boezems waren de eerste dingen waar hij naar keek, had hij zijn ambassadeur in Oostenrijk meegedeeld -, maar verder leek ze in alles op de jonge meisjes die hij in zijn koninklijke bordelen bezocht. De Dauphin zag niet meer dan een vrouwelijk wezen. "Ontmoeting met Madame la Dauphine", was het enige dat hij in zijn dagboek over de veertiende mei schreef. Zijn tantes zagen hun vooroordelen over een naïeve Oostenrijkse bevestigd. Hoe naïef Marie Antoinette was, werd al meteen de eerste avond duidelijk. 

Rechts: Madame du Barry

Omdat men haar niet aan de hertogin Du Barry, de maîtresse van de koning, had voorgesteld, vroeg ze een hofdame wie toch die interessante vrouw was. Toen deze tactvol antwoordde dat mevrouw Du Barry de koning behaagt, antwoordde Marie Antoinette geestdriftig: "O, maar dan ben ik haar rivaal, want ik wil ook de koning behagen." Ondanks een schitterende en hartelijk lijkende ontvangst, was Marie Antoinette’s buitenlandse afkomst eerder een probleem dan een voordeel in haar streven naar populariteit onder de Franse bevolking. Ze was bovendien ook niet erg voorbereid op haar taak. Enige verbazing hierover is wel op zijn plaats, daar haar moeder haar toch een prominente plaats in het ingewikkelde politieke spel om de Europese hegemonie had toebedeeld. De belangrijkste raadgever van Marie Antoinette - abt De Vermond - oordeelde over haar dat zij weliswaar levendig was, maar nogal oppervlakkig. Van Marie Antoinette werd enerzijds verwacht een hoogstaand moreel oordeel en een voorbeeldig moederschap, terwijl tegelijkertijd de ingewikkeldheden van het hof van Versailles door haar moesten worden doorgrond. Men was zeer nieuwsgierig hoe zij zich door het laatste heen zou slaan. Gelukkig had zij de beschikking over een zeer goede raadgever, die tegelijkertijd haar in de gaten hield, haar moeder Maria Theresia. Zij zou tot haar dood in 1780 in alle belangrijke beslissingen de belangrijkste stem op de achtergrond hebben. In deze tien jaar bleek Marie Antoinette met haar over alle voorkomende problemen gecorrespondeerd te hebben. Na het overlijden van Maria Theresia zou Joseph II, graaf de Mercy-Argenteau - niets anders dan een Oostenrijkse spion haar rol overnemen. 

Toen haar schoonvader, Louis XV in 1774 overleed, bestegen de nog zeer jonge Louis XVI en Marie Antoinette de Franse troon. Na vier jaar huwelijk waren er nog geen kinderen, een gemis waarvan het volk de frivole buitenlandse koningin uiteraard de schuld gaf. Het was echter Louis XVI, die chirurgisch tot het verwekken van kinderen in staat gesteld moest worden. Marie Antoinette baarde haar eerste kindje, een dochter, in 1778. Drie jaar later werd het Franse Koningshuis gezegend met een Dauphin. De geboorte van deze kroonprins had echter wel het imago van koningin en koningshuis opgetrokken, een niet onbelangrijk gegeven in een land, waarvan het volk steeds kritischer werd op het geldverslindende bestaan van het Koninklijke hof.

Links: Marie Antoinette en Louis XVl in de tuin van de Tuilerieën.

Nakomelingen bleven lang uit

Voor de koningin van Frankrijk waren er drie belangrijke taken weggelegd. Alle drie de taken leveren door de wijze waarop zij deze vervulde hun bijdrage tot de uiterst zwarte legendevorming rond Marie Antoinette. Ten eerste waren er de huwelijksproblemen tussen Louis XVI en Marie Antoinette.  Door een mechanisch defect was Louis niet in staat was zijn echtelijke plichten te voldoen. Althans zo staat het in de boeken over Marie Antoinette die in de 19e en begin 20e eeuw verschenen. Maar in die tijd was seksualiteit niet iets waar openlijk over werd gesproken. Noch Marie Antoinette noch Lodewijk XVI hadden enige seksuele ervaring. Bij ieder ander zou dit op weinig verdere problemen stuiten, maar voor de toekomstige koning van Frankrijk was dit niet alleen een privé-probleem, maar ook een publieke aangelegenheid. Met het voortbrengen van een erfgenaam was de voortzetting van het koningschap en dus de staat verzekerd. Bovendien was er ook nog band die tussen Oostenrijk en Frankrijk gesmeed moest worden en bekrachtigd met een erfgenaam. Om die reden werd iedere stap door Louis en Marie Antoinette met uiterste nauwkeurigheid gadegeslagen. Marie Antoinette wist zich slechts onhandig in deze delicate kwestie te gedragen, waarbij zij zich zeer kwetsend uitliet over haar echtgenoot.  Uiteindelijk wist Marie-Antoinette toch nog in 1778 het leven te schenken aan - helaas - een dochter: Marie-Therèse, de latere Madame Royale. 

En na elf jaar huwelijkse staat lukte het in 1781 een troonopvolger ter wereld te brengen, waarna in 1785 en in 1786 nog een zoon (Louis Charles) en dochter volgen. Dit nakomelingschap kwam echter te laat. Het kwaad was al geschied. Vanaf het midden van de jaren zeventig was de publieke overtuiging gegroeid dat terwijl de koning onmachtig was een kind te verwekken, de koningin een frivole levensstijl leed, waarvan de affaire van het verdwenen halssnoer een goed voorbeeld was.

Onder: Marie Antoinette en haar dochter Madame Royale in Versailles, geschilderd door Joseph Caraud (1870)

Het verdwenen halssnoer

Een tweede probleem, waar Marie Antoinette slechts onbeholpen mee kon omgaan waren de eisen die het hofleven aan een koningin stellen. Haar moeder had haar gewaarschuwd om zich verre te houden van alle coterieën die het hof beheersten. Maar Marie Antoinette kon er toch niet omheen dat "la du Barry" zich gedroeg als de koningin, terwijl zij slechts de maîtresse was van Louis XV. Marie Antoinette koesterde voor haar dan ook alleen maar vijandigheid. Haar belangrijkste bondgenoot aan het hof was Choiseul, de vormgever van de Oostenrijkse politiek van Louis XV. 

Dit betekende wel dat zij zich in het andere kamp bevond, terwijl de tegenstanders een heterogeen gezelschap vormden uiteenlopend van de zusters van Louis XV, Louis XVI en "la du Barry". Toen Choiseul in ongenade raakte, probeerde Marie Antoinette het nog voor hem op te nemen. Men kan zich niet aan de indruk onttrekken dat Marie Antoinette zich liet gebruiken door allerlei facties en personen, zoals de broers van de koning. Te gemakkelijk laat Marie Antoinette zich in allerlei compromiterende schandalen betrekken. 

Het beroemde beruchte Schandaal van het Halssnoer is een goed voorbeeld van de onhandige manier waarop Marie Antoinette zich aan het hof van Versailles bewoog .Juist in deze kon zij heel weinig ten goede laten keren, immers elke ontkenning zou als een bevestiging van haar schuld worden opgevat. Kardinaal De Rohan, een geestelijke, met een inkomen van 500.000 francs per jaar, wilde graag in de gunst komen van de koningin, maar zij was van zijn toenadering niet gediend. Dit werd ontdekt door Madam De la Motte. Ze wist de gunst van de kardinaal te verwerven door hem brieven te bezorgen, die van de koningin afkomstig zouden zijn. De handtekening van de koningin stond er tenminste onder. Onder veel mooie voorwendsels wist ze van de kardinaal geld los te krijgen. Als dank daarvoor kwamen er via De la Motte vriendelijke briefjes getekend met Marie Antoinette. Via juweliers hoorde De la Motte dat de koningin eens veel belangstelling had getoond voor een prachtig halssnoer. Toen de prijs te hoog bleek, had de koningin geen interesse meer gehad. Dit bleek een geweldige vondst voor De la Motte om de kardinaal nog meer te plukken. De kardinaal zou het sieraad voor de koningin in termijnen betalen, maar de juweliers zouden het snoer reeds vóór de eerste betaling aan De Rohan ter beschikking stellen. Deze zou het de koningin aanbieden. De la Motte wist ook nog een jonge vrouw te strikken, die op de koningin leek. Toen de vertoning van de aanbieding in de hoftuin was opgevoerd, verdween de man van De la Motte met het halssnoer naar Londen. Daar werd het bij stukjes en beetjes verkocht. Hoe De Rohan en de juwelier ook naar de koningin keken, ze droeg het halssnoer nooit! Toen het geld betaald moest worden, had de kardinaal niet genoeg contanten en ten einde raad trok de juwelier naar de koningin. Deze begreep er niets van. Had de koningin toen de zaak laten onderzoeken, dan waren veel moeilijkheden voorkomen, maar ze wilde de affaire zo gauw mogelijk vergeten. Twee maanden later werd duidelijk dat de ondertekening "Marie Antoinette" vals was en kwam de schuld van de kardinaal en van De la Motte aan het licht. De rechtbank veroordeelde De la Motte tot brandmerk en gevangenisstraf, maar de kardinaal kreeg van alle kanten sympathie. Niet alleen van de paus, maar ook van het Franse volk. Hij zat gevangen in de koninklijke gevangenis: de Bastille, en werd daar ook vorstelijk behandeld. Hij mocht op kosten van de koning per dag frs. 30,-- besteden! Toen de rechtbank hem vrijsprak, gaf het publiek de koningin de schuld. Dat kwam nu van haar verkwistend leven.

Die buitenlandse

De publieke opinie verweet Marie Antoinette ook steeds in haar hart "een Oostenrijkse" te zijn gebleven. De onophoudelijke druk op haar van haar moeder heeft daar zeker het zijne aan bijgedragen. Maria-Theresia liet niet na Marie Antoinette er op te wijzen dat zij zich aan dat lichtzinnige hof steeds bewust moest zijn van haar afkomst. Het Oostenrijkse staatsbelang moest zij voortdurend in de gaten houden. Dat deze pogingen gedoemd waren te mislukken, lag niet aan de welwillendheid en naïviteit van Marie Antoinette, maar aan de houding van Louis XVI, die zijn vrouw verre hield van alle belangrijke politieke beslissingen. Zo kwam het dat roddel en achterklap leidde tot een waarlijke haatcampagne tegen Marie Antoinette. 

De koningin is een vreemdelinge; ze loopt over van ambitie, en probeert te profiteren van de zwakheid van Louis XVI; een vrouw, die na de eerste huwelijkse moeilijkheden in staat werd geacht haar seksualiteit in alle mogelijke gedaantes uit te leven.

De buitenlandse koningin werd het mikpunt van kritiek. Bij een poging de kosten van het hof te reduceren, beledigde ze de adel. Als ze al vriendschappen kon aanknopen met mannelijke of vrouwelijke hovelingen, waren dat in de publieke opinie liefdesrelaties. In die tijd bestond er in Frankrijk al een soort roddelpers, die juist dit soort verhalen aan de man bracht! 

De geboorte van haar tweede dochtertje, die al op zeer jonge leeftijd overleed, en de komst van een tweede zoon konden het geschonden blazoen van Marie Antoinette niet redden. Het volk noemde haar ondertussen zelfs al "Madame Deficit", "mevrouw Staatsschuld.In 1789 werd het hof door een revolutionaire menigte gedwongen van het luxueuze, op een afstand van Parijs gelegen Versailles te verhuizen naar het oude Koninklijke Paleis in de stad, "Les Tuileries", waar het in feite door het volk gevangen werd gehouden.

De verzonnen seks van Marie Antoinette

"Waarom eten de mensen geen cake als ze door een tekort aan brood honger hebben?" Die aan de Franse koningin Marie Antoinette toegeschreven uitspraak staat al twee eeuwen synoniem voor de ongevoeligheid van hautaine machthebbers. Hij is onlosmakelijk verbonden met de onfortuinlijke koningin die mede daardoor in 1793 haar hoofd onder de guillotine verloor. Maar volgens de Britse geleerde Simon Burrows moeten de geschiedenisboekjes worden herschreven. Het zwarte beeld van Marie Antoinette is een verzinsel van een handvol Britse afpersers, zo heeft hij ontdekt. Marie Antoinette, een Habsburgse, was nooit erg populair. De Oostenrijkse had aan het Franse hof maar weinig omhanden, mede doordat haar echtgenoot Lodewijk XVl gedurende de eerste zeven jaren van het huwelijk geen trek had om met haar het bed te delen. Dat voedde in binnen- en buitenland de wildste geruchten en fantasieën. De koningin zou een nymfomane zijn, of lesbisch, of allebei. Een stel Britse schurken speelde daar handig op in, ontdekte Burrows. Ze begonnen een laster- en fluistercampagne over vermeende seksuele uitspattingen van de vorstin en dreigden voor Marie Antoinette belastende pamfletten in Frankrijk te verspreiden. Dat de inhoud van de vlugschriften verzonnen was, maakte niks uit. De Franse koning kon de schade aan de reputatie van zijn vrouw alleen voorkomen door de Britten af te kopen. Dat gebeurde ook, en royaal. Enkele pamfletten echter belandden in het archief van de Bastille. En toen dit Parijse bastion in 1789 tijdens de Franse Revolutie werd bestormd, lagen de stukken opeens op straat. Ze werden met gretigheid vermenigvuldigd - honderdduizenden exemplaren - en verspreid. Marie Antoinette had het voorgoed verbruid. Bron HDC Media 7 oktober 2006

Marie Antoinette (vervolg)

Gemaakt: 03-04-04; Laatst bijgewerkt: 08-10-06