9252

Habsburgse rijk - Oostenrijk-Hongarije (1745 - 1780)

Habsburgse Rijk - Oostenrijk-Hongarije (1700-1745)

Maria Theresia - Franz l (1745-1765)

In 1745 werden na de dood van Karel Vll  Maria Theresia en haar echtgenoot en mederegent Franz l, tot keizerin en keizer gekozen. 

Maria Theresia was een geboren heerseres. Zij was zeer intelligent, doortastend in haar optreden en vroom. Haar hoge opvattingen omtrent haar taak als vorstin waren vooral gebaseerd op haar geloof. Haar politieke tegenstanders boezemde zij ontzag in, bij haar onderdanen was ze geliefd. Hoe zij werd gewaardeerd, wordt getypeerd door haar bijnaam Landesmutter. Hoewel Maria Theresia afkerig was van de ideeën van de Verlichting, deelde zij vanuit christelijk en sociaal oogpunt de opvattingen die de verlichte despoten van haar tijd huldigden ten aanzien van de wenselijkheid tot meer overzichtelijk en straffer georganiseerde bestuursvormen te komen, waarbij met name de voorrechten van de kerk beknot werden en naar toezicht op het godsdienstige leven werd gestreefd. Erg radicaal waren de hervormingen onder Maria Theresia weliswaar niet, maar hun effect moet allerminst worden onderschat. Het volksschoolwezen werd ingevoerd, de strafwetgeving enigszins gemoderniseerd en er werden mercantilistische maatregelen genomen, terwijl de invloed van de kerk op het onderwijs werd verminderd. De privileges van adel en geestelijkheid op het gebied van de belastingen werden opgeheven. Maria Theresia bracht zestien kinderen ter wereld, waarvan er tien in leven bleven. 

Van wezenlijk belang voor haar politieke koers was de door haar kanselier Kaunitz bewerkstelligde alliantie met Frankrijk (1756), vroeger de erfvijand van de Habsburgers. Niettemin leverde de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) niet het verwachte succes op, zodat Maria Theresia moest berusten in het verlies van Silezië. Haar echtgenoot Franz l speelde als militair geen belangrijke rol, maar trad in de Zevenjarige Oorlog als financier naar voren. In 1765 overleed hij.

Rechts: Maria-Theresienzimmer in de Hofburg in Wenen

Maria Theresia - Josef ll Keizer van het Heilige Roomse Rijk (1765-1790), Koning van Bohemen (1780-1790), Koning van Hongarije (1780-1790), Hertog van Luxemburg (1780-1790)

Na de dood van Franz l in 1765 werd zijn  zoon Josef ll tot Duits keizer gekozen. In 1764 was hij al tot Duits koning gekroond. In 1765 werd Jozef tevens naast zijn moeder Maria Theresia mederegent in de Oostenrijkse erflanden. Zijn bevoegdheden bleven echter beperkt tot de opperste legerleiding. 

Josef ll stelde zich ten doel de nog steeds staatkundig los aan elkaar hangende Donaumonarchie tot een strak georganiseerde, gecentraliseerde eenheidsstaat te reorganiseren, naar het voorbeeld van Pruisen. Daarom liet hij zich, tegen de traditie in, niet afzonderlijk als koning van Hongarije en van Bohemen kronen. 

Links: Josef ll

Dat was niet bepaald bevorderlijk voor het verkrijgen van begrip en medewerking in die landen. In tegenstelling tot de politiek, gevolgd door Maria Theresia en kanselier Kaunitz, wilde Jozef zijn denkbeelden in één klap verwezenlijken. Sterk waren zijn gedachten beïnvloed door het rationalisme van de Verlichting, maar in zijn onstuimige dadendrang liet hij zich blindelings, bijna doctrinair, door deze ideeën leiden. Hij nam dan ook dermate ingrijpende maatregelen, dat grote groepen van zijn onderdanen ertegen in opstand kwamen. 

Maria Theresia verzette zich tegen de op gebiedsuitbreiding beluste buitenlandse politiek van haar zoon en streefde in haar politiek naar bestendiging van de vrede. Hoewel de macht van Jozef II als mederegent beperkt was tot de legerleiding, zoals Franz I alleen invloed had op financiële aangelegenheden, was er toch voortdurende wrijving tussen Maria Theresia en haar zoon, daar deze wel degelijk actief wilde zijn op het gebied van bestuur en politiek beleid en in veel radicalere zin hervormingen wilde invoeren. Zo kwam de eerste Poolse Deling (1772), waarbij Polen letterlijk verdeeld werd door Pruisen, Rusland en Oostenrijk, tegen de wil van Maria Theresia tot stand. Een nieuwe oorlog met Pruisen, als gevolg van de Beierse Successieoorlog, kon zij echter niet kon voorkomen. Maria Theresia overleed in 1780. 

Oostenrijk-Hongarije (1780 - 1800)

Gemaakt: 05-04-04; laatst bijgewerkt: 03-05-10

colofon