5141

Byzantijnse rijk (912 - 969)

Alexander (912-913)

Na de dood van Leo Vl (912) werd zijn broer Alexander, de derde zoon van de stichter van de Macedonische dynastie tot keizer uitgeroepen. Basilius I. Na het overlijden van zijn oudste zoon Constantijn had Basilius hem in 879 tot mede-keizer aangesteld. Deze titel behield hij gedurende de regering van zijn oudere broer Leo VI de Wijze, behalve korte tijd in 904 toen hij verdacht werd van betrokkenheid bij een moordaanslag op zijn broer.

Tot hij in mei 912 op 41-jarige leeftijd Leo opvolgde, had hij zich vooral door overmatig drankverbruik en door orgieën laten opmerken. Het enige agendapunt van zijn korte regeerperiode schijnt het vernietigen van de erfenis van zijn broer geweest te zijn: diens weduwe Zoë verbande hij naar een klooster en de voornaamste keizerlijke raadgever Himerius stuurde hij de gevangenis in. Twee van zijn bestuursdaden waren opmerkelijk: hij zegde de in 904 met de Bulgaren gesloten vredesverdragen op en weigerde hen nog langer tribuut te betalen en hij herstelde de door Leo verbannen patriarch van Constantinopel Nicolaas de Mysticus in zijn functie. De Bulgaarse khan Simeon deed hij een gedroomde aanleiding aan de hand om een oorlog tegen Byzantium voor te bereiden; met Nicolaas haalde hij een twistziek en rancuneus man in huis die de interne vrede van Kerk en Rijk voortdurend in het gedrang bracht.

Alexander overleed door een beroerte na een spelletje polo in volle zon, of volgens een alternatieve versie na het brengen van heidense offers aan de beelden in de Hippodroom. Met één van deze beelden, een bronzen everzwijn, zou hij zich zodanig geïdentificeerd hebben dat hij het liet voorzien van gouden slagtanden en genitaliën toen hij ten gevolge van zijn levensstijl met een rottend gebit en impotentie te maken kreeg. Zijn medekeizer was de jonge zoon van Leo VI, Constantijn VII, van wie hij mogelijk slechts de regent was.

Constantijn (Constantinos) Vll (913 - 957); Zoë Carbonopsia (regentes 914 - 919); Romanos Lekapenos (medekeizer) (919 - 944)

Constantijn (Constantinos) Vll Porphyrogenitos (de in het purper geborene) (913-957) was nog minderjarig en had een regent nodig. Zijn moeder Zoë Carbonopsia (= met de zwarte ogen), die verbannen was, keerde in 914 terug als regentes. Zij had voortdurend te strijden tegen de intriges van eerzuchtige legeraanvoerders, zoals Romanus Lecapenus, die zijn dochter Helena aan de keizer uithuwelijkte. In 919  bracht hij Zoë ten val en het jaar daarop liet hij zich aanstellen tot medekeizer. Zoe zou haar verdere leven slijten in een klooster. 

Romanos Lekapenos gold door zijn begaafdheid als strateeg (o.m. in de strijd tegen de Arabieren) en als diplomaat, zijn politieke gematigdheid en zijn uitmuntende keuze van medewerkers als een van de meest hoogstaande en bekwame figuren uit de rij van de Byzantijnse keizers. In 927 sloot hij met de Bulgaren een vredesverdrag en in 941 versloeg hij de Russen die een verrassingsaanval hadden uitgevoerd en verwoestingen haden aangericht  aan de Aziatische kust van de Bosporus. In 944 deed prins Igor van Kiev vergeefse aanval op het Byzantijnse rijk die met succes werd afgeslagen. Dit leidde tot een handelsverdrag met de Russen. Ook tolereerde hij het christendom in zijn land.

In 944 werd Romanos Lekapenos door diens zoons Stephanos en Constantijn (VIII) die vonden dat hij de legitieme keizer boven zijn eigen zoons had vekozen, afgezet en naar een klooster in de buurt van Constantinopel gedelegeerd, waar hij als monnik stierf op 15 juni 948. Daarna probeerden zijn zoons ook Constantijn Vll ook aan de kant te schuiven, maar deze Vll verijdelde dit en zond zijn rivalen in ballingschap.

Constantijn Vll was eerder een geleerde dan een heerser. Hij liet veel staatszaken aan zijn veel ambitieuzere vrouw Helena Lekapena over en wijdde zich aan de studie van het roemrijke verleden. Hij schreef zelf een aantal uitstekende historische verhandelingen en stimuleerde allerlei intellectuele activiteiten in zijn hoofdstad. Op 6 april 945 stelde hij zijn zoon Romanos aan tot medekeizer. 

In 947 kondigde hij een wet af die de boeren tegen de 'machtigen' beschermden die hun hun land afpakten. Ook het bezit van soldaten werd geregeld. Aan de noordgrens met Bulgarije heerste vrede, al moesten de Magyaren een aantal keren geweerd worden. Byzantium kon zich voornamelijk op de Arabieren concentreren, hoewel Constantijn daar weinig blijvende resultaten bereikte, voor een deel door grove fouten van zijn generaal Gongylas.

Het Byzantijnse hof onderhield in zijn tijd bijzonder levendige diplomatieke betrekkingen met een groot aantal andere regeringen, zoals met de Kalief Abd-er-Rahman III in Cordoba, verschillende onderling vijandige Arabische staten en Otto de Grote. In 957 werd de Russische grootvorstin Olga van Kiev, de weduwe van prins Igor en regentes van de nog jonge Russische staat, aan het keizerlijk hof in Constantinopel onthaald. Zij liet zich dopen en nam de naam Helena aan als haar doopnaam. Dit legde de grondslag voor bijzonder goede betrekkingen met deze groeiende macht in het voorheen zo barbaarse noorden. Constantijn stierf op 9 november 959. Boze tongen beweren dat hij was vergiftigd en dat zijn zoon Romanos en/óf zijn echtgenote Theophano zijn dood hadden bespoedigd.  en liet de troon na aan zijn zoon Romanos ll.

Romanos II (959 - 963)

Romanos II, de 21-jarige zoon van Constantijn VII en zijn echtgenote Helena Lecapena (een dochter van Romanos I Lekapenos) volgde in november 959 zijn overleden vader op.  Als kind was hij door zijn vader uitgehuwelijkt aan Berta (± 930 - 949), een buitenechtelijke dochter van Hugo van Provence (Arles) († 947), koning van Italië. Zij werd bij die gelegenheid omgedoopt tot Eudokia. Romanos II heeft zijn huwelijk met Berta van Italië waarschijnlijk nooit geconsumeerd. Zij overleed in 949. Na haar dood realiseerde Romanos de belofte van zijn vader dat hij zelf zijn nieuwe bruid mocht kiezen. Zijn keuze viel op Anastaso, de dochter van een herbergier, met wie hij in 956 trouwde en wier naam hij meteen veranderde in Theophano, de naam van de eerste vrouw van Romanos' grootvader. Zij schonk hem minstens drie kinderen: Basileios (957-1025); Constantijn (960-1026) en Anna, die trouwde met Vladimir van Kiev.

Eenmaal aan de macht voerde Romanos een grondige zuivering door aan het keizerlijke hof. De meeste van zijn vaders medewerkers werden vervangen door vrienden van hemzelf of van zijn vrouw. Ook zijn moeder, keizerin-weduwe Helena, én haar dochters moesten het paleis verlaten en werden ondergebracht in kloosters. Niettemin groeiden de meeste van Romanos' gunstelingen uit tot bekwame bestuurders, o.m. de eunuch Joseph Bringas.

De genotzuchtige keizer liet de militaire aangelegenheden over aan de bekwame leiding van zijn generaals, in het bijzonder de gebroeders Leo en Nikephoros Phokas. De laatste werd in 960 uitgestuurd om Kreta op de Moslims te heroveren. Na een lastige campagne, en aan het eind van de 9 maanden aanslepende belegering van Candia bracht hij het eiland opnieuw onder Byzantijns bestuur. 

Na een schitterende triomf in de hoofdstad werd Nikephoros Phokas naar de oostelijke grens uitgestuurd, waar hij Cilicia en zelfs Aleppo veroverde in 962. Intussen hadden ook zijn broer, Leo en Marianus Argyrus een Hongaarse invasie in de Byzantijnse Balkan afgeslagen. De dreigend opdringende strijdkrachten van de Islam werd niet alleen een halt toegeroepen, maar ze werden teruggedrongen naar het zuidelijke puntje van Syrië. 

Romanos II was een onbekwame keizer, maar zijn afhankelijkheid van zijn vrouw en van bureaucraten als Josephus Bringas hebben niettemin geresulteerd in een doeltreffend bestuur. Toch leidde een en ander tot toenemende wrevel bij de adel, waarbij zich ook de militaire leiding aansloot. Na een vermoeiende jachtpartij werd Romanos II plots ziek en overleed op 15 maart 963. Opnieuw vermoedden boze tongen daarin de hand van keizerin Theophano. 

Nikephoros II Phokas (963 - 969)

Bij de dood van Romanos ll in 963 werd Nikephoros Phokas door het leger in Klain-Azië tot keizer uitgeroepen. Zijn huwelijk met de keizerin-weduwe Theophano wettigde zijn staatsgreep en verhinderde dat Romanos' minderjarige zonen Basilius en Constantijn de troon voor zich opeisten.

Nikephoros was een briljant strateeg en een vroom en ernstig man, die de sociale politiek van zijn voorgangers temperde en de enorme grondbezitsvorming van kerk en kloosters afremde. Met hem werd echter vooral de bloei van de Byzantijnse militaire machtsontplooiing ingeluid. Nadat hij al eerder Kreta had veroverd op de Arabieren (960-961) veroverde hij in 965 Cyprus en Noord-Syrië met inbegrip van Antiochië (966-969). In het bijzonder de inbezitneming van Kreta ( 961) en Cyprus in 965 was kenmerkend voor de herleving van de Byzantijnse zeestrijdkrachten in het oostelijke deel van het Middellandse Zeegebied. Hij halveerde het Bulgaarse Rijk door, met de hulp van de Russische grootvorst van Kiev, Svjatoslav, het oostelijke gedeelte ervan in te lijven (967/968) en aan de Bulgaren de keizerstitel en het patriarchaat te onttrekken. Met het pas ontstane Duitse keizerschap (962) kwam hij in conflict wegens de Byzantijnse bezittingen in Zuid-Italië. Vervreemd van keizerin Theophano, werd hij in 969 vermoord door haar minnaar, de jonge Armeense veldheer Johannes Tzimiskes.

Byzantijnse Rijk (969-1000)

laatst bijgewerkt: 09-01-08

colofon