8044

Engeland (1688-1702)

   Engeland (1660-1688)

Willem lll en Mary Stuart (1688 - 1702) koning en koningin van Engeland, Schotland en Ierland

Met een heimelijke financiële lening van paus Innocentius Xl (1676-1689) en zijn steenrijke familie, de Odescalchi's  bereidde Willem lll een militaire expeditie voor om het katholieke koningshuis in Engeland ten val te brengen. In dit politieke machtsspel was het voor de paus blijkbaar belangrijker de band tussen de Franse koning Lodewijk XlV en het katholieke huis van Stuart ten val te brengen dan om te voorkomen dat Engeland protestants zou worden. 
 Het politieke complot tussen Willem lll en de paus is door zowel protestantse als katholieke historici in de doofpot gestopt. Belangrijke documenten zijn verdwenen uit de Vaticaanse archieven. Voor het Vaticaan zou de rol van Innocentius onverteerbaar zijn. Hij was één van de belangrijkste pausen uit de kerkgeschiedenis, beroemd om zijn leidende rol in de slag om Wenen tegen de Turken in 1683 en met een faam als morele integriteit. Later is toch aan het licht gekomen dat Innocentius aan het Huis van Oranje enorme sommen geld heeft geleend en zijn er sterke aanwijzingen dat ook daarna het geld is blijven stromen. Uit documenten blijkt ook da Willem lll eind 1689 zijn financiële schulden heeft willen aflossen door het prinsdom Orange aan te bieden aan de paus. Het Vaticaan heeft dit aanbod afgewezen. Innocentius was een paar maanden daarvoor overleden en zijn opvolger Alexander Vlll weigerde te erkennen dat zijn voorganger betrekkingen had onderhouden met een ketterse prins.
rechts: vertrek van Willem lll uit Hellevoetsluis, Jacobus Storck
Op 19 oktober 1688 vertrok Willem lll uit Hellevoetsluis, bespoedigd door een onverwachte gebeurtenis binnen het Britse koningshuis. Aanvankelijk ging men er zowel in Engeland als in de Republiek van uit dat Mary Stuart als wettelijke troonpretendente vanzelf de Engelse troon ten deel zou vallen, omdat haar vader verstoken bleef van een mannelijke troonopvolger. Maar ziet, de tweede vrouw van James ll, Mary Beatrice van Modena, bleek geheel onverwachts op de valreep van haar vruchtbare jaren toch nog een zoon ter wereld te brengen. Een onder deze omstandigheden verdachte boreling, vonden de tegenstanders van Rome. En al spoedig ging het gerucht dat het nieuwe prinsenkind in een beddenpan de koninklijke slaapkamer was binnengesmokkeld. Maar gerucht of geen gerucht, de situatie rond de Britse troonopvolging was plots in een heel ander licht komen te staan en in beide landen waren de protestanten het er over eens dat er vaart achter de plannen van het Britse parlement moest worden gezet. 
Links: Terrick Williams (1860-937): Haven van Brixham

Willem lll koos zee en landde met zijn vloot op 15 november in de haven van Brixham. De "Prince of Orange" was er welkom, getuige het feit dat de steen waarop hij zijn eerste schrede op Britse bodem zette, werd ingemetseld in een obelisk die nog heden ten dage op de New Quay van Brixham kan worden bezichtigd. Ook is er een standbeeld aan de stadskant van de oude haven. Engelands vrijheid door Oranje hersteld" staat er in het Nederlands op de sokkel. I will maintain oftewel Ik zal handhaven.

Na deze historische landing trokken de legers van James ll en Willem lll tegen elkaar op, elk echter met een heel verscheiden uitgangspunt. De Engelse koning had slechts één vastomlijnd doel: die lastige schoonzoon zo spoedig mogelijk terug te jagen naar het vasteland. Willem lll dacht daar anders over. Hij had geen enkel belang bij een militair treffen met zijn schoonvader, beducht als hij was door het Engelse volk als een veroveraar te worden gezien. Er was hem alles aan gelegen rust en evenwicht te brengen, de troon te voorzien van een protestants zitvlak en zich verzekerd te weten van een machtige bondgenoot tegen het opdringende zuiden. 
 

Willem lll

 Zijn tactiek was dan ook heel verschillend van die van James ll. Slechts zeer langzaam trok hij via een nogal indirecte route op naar Londen. Daarmee gaf hij zijn schoonvader, die in de buurt van Salisbury vrijwel al zijn officieren en manschappen zag overlopen naar het Oranjeleger, de gelegenheid met zijn gezin de wijk te nemen naar Frankrijk (23 december 1688).

Om zijn goede bedoelingen te benadrukken verbood Willem lll zijn troepen te plunderen of zelfs maar te foerageren op de wijze die in die dagen voor trekkende legers gebruikelijk was. Alle goederen moesten worden worden gekocht en betaald en de enige plundering die is voorgevallen schijnt te zijn geëindigd in het standrechtelijk executeren van de daders.

Al met al duurde de tocht van Willem lll naar Londen een week of zes. Tijdens deze tocht was hij te gast op de landgoederen en kastelen van en groot aantal adellijke families. De Engelse adel zag in deze bezoeken een mogelijkheid zich van z'n beste zijde te laten zien en hoopte daar na zijn kroning de vruchten van te plukken. In veel plaatsen werd de Prince of Orange dan ook als een bevrijder ingehaald.
In de tweede helft van december 1688, ongeveer een week voor de kerst, trok stadhouder Willem lll de stad Londen binnen. Vier maanden later, op 11 april 1689 werden Willem lll en Maria Stuart tot koning en koningin van het land gekroond, het enig vorstenpaar dat Engeland ooit heeft gekend. Daarmee begon in meer dan één opzicht het wezen van de Britse democratie. Willem en Maria rekenden af met een groot aantal koninklijke rechten en privileges die zij overdroegen aan het parlement, dat tijdens de regeringsperiode van het Nederlands-Engelse vorstenpaar (1689-1702) uitgroeide tot een volwaardig regeringsinstituut. 

James onderhield sindsdien steeds betrekkingen met zijn aanhangers in Engeland. In maart 1689 ging hij met Franse hulp tot een landing in Ierland over. Door de verovering van Ierland wilde hij proberen weer vaste voet in Engeland te krijgen. Beide koningen en hun legers troffen elkaar op 11 juli (omgerekend naar de oude kalender)  1690 bij het riviertje de Boyne ten noorden van Dublin. 

Willem en de "zijnen"(Nederlanders, Denen en "Inniskillings", vervaarlijke soldaten uit het regiment van Enniskillen) gelegerd op de hogere noordoever, James en zijn troepen (vooral Ieren en van Lodewijk XlV geleende Fransen) op de zuidoever. 
Willems troepen maakten een schijnbeweging, waardoor de Jacobieten zich lieten afleiden, de Oranjekoning leidde zijn troepen bij laag water de rivier over (en moest door een Inniskilling met paard en al uit de modder getrokken worden) en zo groot was zijn overmacht dat - aldus de versie van een officier-ooggetuige - "de Ieren renden als schapen". James sloeg op de vlucht, gedekt door de Fransen en Willem had gewonnen. 

Links: James ll neemt de vlucht na de slag bij de Boyne

De uitkomst bepaalde de toekomst van Ierland en die van de Engelse troon. Maar bovenal was de slag aan de Boyne bepalend voor het machtsevenwicht in Europa: de expansiedrift van Frankrijk was hier een halt toegeroepen. Helaas stierven Mary Stuart en Willem lll kinderloos. Mary stierf in 1694 op 32-jarige leeftijd aan de pokken. Willem lll overleed in 1702 door de val van zijn paard, 52 jaar oud. Beiden liggen begraven in de Chapel of Henry Vll in Westminster Abbey.

"The Glorious Revolution" zoals de komst van Willem lll en Maria Stuart de geschiedenis is ingegaan, ontlastte het land van de keus tussen een burgeroorlog of gebukt gaan onder de tirannie van een fanatieke dweper met het toenmalige Rome. De Prince of Orange gaf de Britse natie haar zelfvertrouwen terug en schiep een klimaat warin vooral 's lands handel en economie tot ontwikkeling konden komen. 

Eén van de gevolgen van de Glorious Revolution in Engeland was, dat dit land zich nu aan de zijde van de tegenstanders van Lodewijk XlV plaatste. Het waren er al veel. Reeds in 1686 hadden de keizer, Spanje en nog enige landen het Verbond van Augsburg gesloten. Dit verbond werd in 1690 bevestigd door het Groot Verbond van Wenen, waarbij zich ook Engeland en de Republiek aansloten. Voorlopig echter werd de koning-stadhouder nog in Engeland beziggehouden. In 1688 brak de Negenjarige Oorlog uit tussen het Groot Verbond en Frankrijk.

In1689 deed James ll met Franse hulp een inval in Ierland, dat grotendeels katholiek was. Het volgend jaar stak Willem lll naar Ierland over en versloeg zijn schoonvader bij het riviertje de Boyne (12 juli 1690). James keerde hierop naar Frankrijk terug en spoedig was nu Ierland onderworpen. De positie van het Ierse volk werd er daardoor niet beter op en jammer genoeg werd toen niet onderkend dat Ierland door de Engelse aristocratie de komende 250 jaar als een kolonie, een wingewest, zou worden beschouwd.

Website: The Glorious Revolution - chronology

Engeland (1702-1800)

laatst bijgewerkt: 03-03-04

colofon