5788

Britse Eilanden (1172 - 1189)

In 1172 werd Richard (bijgenaamd Leeuwenhart), de derde zoon van Hendrik ll, hertog van Aquitaine. In 1273 hitste Eleonora haar zonen (Hendrik lll, Richard en Geoffrey) op tot een opstand tegen hun vader Hendrik ll. Uit eigenbelang had deze hen machtsposities gegeven in Engeland en Frankrijk. Lodewijk Vll, die zijn halve rijk aan Hendrik verloren had, was graag bereid de oproerige prinsen te helpen. Deze opstand schaadde Hendrik in Engeland niet veel, maar maakten zijn positie in Frankrijk wankel. Hendriks bewonderenswaardige energie stelde hem in staat ook met zijn onhandelbare zonen af te rekenen. Hun moeder (Eleonora) hield hij sindsdien tot aan haar dood gevangen. 

Toch laaiden keer op keer de familietwisten weer op. Wanneer de "leeuwenwelpen" de wapens niet tegen hun vader keerden vochten zij met elkaar. En altijd konden ze op medewerking rekenen van de onrustige Franse baronnen. De vermaardste van die Franse vechtersbazen was de Acquitaanse troubadour en burchtheer Bertran de Born, voor wie de gedachte dat zijn vrije en blijde landstreek door een vreemdeling werd geregeerd, onverdraaglijk was. In deze tijden van onrust overleden twee van Hendriks zonen. Na de opstand van 1173 vluchtte Eleonora in mannenkleren naar Frankrijk. Haar echtgenoot wist haar echter in handen te krijgen en sloot haar op in het kasteel van Chinon en in diverse andere burchten.

Tussen 1170 en 1173 veroverde Hendrik een groot deel van Ierland. Ook voerde hij herhaaldelijk oorlog tegen koning Lodewijk Vll van Frankrijk. Zijn zoons die hij eerst uit eigenbelang machtsposities in Engeland en Frankrijk had gegeven, kwamen in 1173 tegen hem in opstand, steeds met Franse hulp en, vooral in het begin, met steun van hun moeder (Mathilde). Deze opstanden schaadden Hendrik in Engeland niet zo veel, maar maakten zijn positie in Frankrijk behoorlijk wankel.

Al snel bleek Becket even onbuigzaam te zijn gebleven als voorheen. Tijdens een woede-uitbarsting riep Hendrik uit: "Wat zijn dat voor laffe stakkers, die ik hier aan het hof heb, als ze mij geen wraak kunnen bezorgen om een onbeschaamde geestelijke!" Vier ridders, die getuigen waren van zijn woede-uitval, hielden hem aan zijn woord en begaven zich naar Canterbury en na een woordenwisseling met de aartsbisschop staken zij hem neer bij het altaar. Deze afschuwelijke daad verwekte algemene ontzetting. Het volk hield de vermoorde voor een martelaar, de Paus verklaarde hem heilig, verhalen deden de ronde over tekenen en wonderen rond zijn graf. Toen in 1173 een groot oproer uitbrak, moest Hendrik aan de stemming van de bevolking tegemoet komen door in boetekleed de lange weg naar Canterbury af te leggen en zich door monniken te laten geselen bij het graf van de heilige. Zulk een triomf had de kerk sinds Canossa niet meer beleefd. Voor de koning was het een bittere vernedering maar zij gaf hem het vertrouwen van het volk terug en het oproer kon worden onderdrukt.

Longshanks

In 1180 kreeg Hendrik ll na de dood van Lodewijk Vll een gevaarlijker vijand dan hij ooit tevoren had gehad in Filips ll Augustus (1180-1223), de zoon van Lodewijk Vll

In de jaren '80 voerde Hendrik ll oorlog in Schotland en ondernam drie veldtochten in Wales.  

In 1183 overleed Hendrik, de oudste zoon van Hendrik ll en Eleonora van Poitou.

Kerstmis 1182 bracht Hendrik ll met zijn drie zonen Richard, Godfried (Geoffrey) en Jan door in Caen, Normandië. Voor zijn vertrek stelde hij zijn testament op. In 1183 eiste hij als gevolg daarvan dat Richard afstand zou doen van Aquitanië, ten voordele van Jan. Richard weigerde. En Jan, samenzwerend met Geoffrey, viel binnen in het gebied van Richard. Zij bereikten weinig resultaat, omdat de bevolking en vooral de adel aan Richards kant bleef staan. Als reactie viel Richard binnen in Bretagne. Op dit ogenblik greep Hendrik in en riep zijn zoons bij zich, waar ze bleven voor de rest van 1184. Nog werd de opvolging niet geregeld. Het bleef klaarblijkelijk de politiek van hun vader om de kemphanen in het gareel te houden door de onzekerheid over zijn opvolging te handhaven. In maart 1186 ontmoetten Hendrik en Filips II elkaar om de kwestie van de Vexin op te lossen. Dit gebied ten noordwesten van Parijs was in de handen van Hendrik gekomen als bruidschat van Margaretha, de echtgenote van de jonge Hendrik III. Toen die zijn eega terugzond naar het Franse hof, werd het gebied bij Hendriks vroegtijdige dood omgevormd tot bruidschat voor haar zuster, Alais. Richard en Alais waren voor elkaar bestemd sinds 1161 en de piepjonge bruid was sindsdien aan Hendriks hoede toevertrouwd, een veel voorkomend gebruik in die tijd. De samenkomst van 1186 eindigde in schandaal, daar Alais ondertussen de maîtresse van de Engelse koning was geworden. Maar meteen was er geen enkel hangend probleem tussen de Franse koning en de zonen van Hendrik opgelost, wat in de toekomst nog voor veel wrijving zou zorgen.

Een grote opstand van Richard Leeuwenhart in West-Frankrijk (1188), gevolgd door het verraad van zijn meest geliefde zoon Jan, brak Hendriks vitaliteit. De oorlog op twee fronten werd voor Hendrik te veel. Hendrik ll Plantagenet, de eens zo machtige heerser, was verzwakt en doodziek.

In 1189 moest hij op vernederende voorwaarde vrede sluiten. De maat van zijn lijden was tot de rand toe vol, toen hij hoorde, dat ook zijn jongste broer Jan aan het verraad tegen zijn vader had deelgenomen. Jan draagt in de geschiedenis de bijnaam "zonder land" (Eng: Lackland), omdat hij - in tegenstelling tot zijn broers - wegens zijn jeugd nog geen hertogdom had gekregen. Toen de koning op zijn sterfbed hoorde wat zijn lievelingszoon had gedaan, keerde hij zijn gelaat naar de wand en mompelde "Nu trek ik mij nergens meer iets van aan." Enige dagen later stierf hij. Zijn laatste woorden moeten zijn geweest: "Vervloekt de dag dat ik geboren werd, vervloekt de zonen die ik achter laat." Aangrijpende afscheidswoorden aan het leven over wie de historicus Ranke is gezegd "dat hij in de middeleeuwen nauwelijks zijns gelijke had als organisator en wetgever."

Engeland (1189-1272)

laatst bijgewerkt: 26-12-10

colofon