5493

's Hertogenbosch

‘s-Hertogenbosch (= het bos van de hertog) was strategisch gelegen op de plaats waar de Dommel en de Aa samenvloeien. In ca. 1190 verleende de hertog Hendrik l van Brabant(1190 - 1235) de stad stadsrechten en de bijbehorende handelsprivileges. (z. ook Steden in de Middeleeuwen). Dat was puur eigenbelang. De graven van Gelre en Holland toonden namelijk grote belangstelling voor het rivierengebeid en daarom wilde Hendrik in de noordhoek van zijn hertogdom een sterk bolwerk bouwen.
's-Hertogenbosch werd als stad officieel gesticht vanuit Orthen, een oud domein van de graven van Leuven (de stamvader van deze graven van Leuven was Lambrecht l, de zoon van Reinier lll. Op de locatie was vermoedelijk al eerder spontaan een handelsnederzetting ontstaan, hetgeen opmerkelijk is omdat de meeste plaatsen destijds bij een klooster of als agrarische nederzetting ontstonden. Al enkele decennia na de vorming van deze nederzetting, verleende hertog Hendrik I van Brabant stadsrechten, vermoedelijk tussen 1185 en 1196. De vroegste vermelding is in een document uit 1196. In die tijd was het niet zo gebruikelijk dergelijke rechten expliciet vast te leggen en veel andere (nieuwe) steden in de Nederlanden namen het Bossche geschreven stadsrecht als voorbeeld.
Oorspronkelijk was de stad driehoekig van vorm en zeer beperkt qua oppervlakte. De oorspronkelijke aarden omwalling werd al snel door een stenen muur vervangen. Brabantse steden leverden materiële bijstand aan de jonge stad. Leuven, Brussel en Antwerpen bekostigden elk één van de stadspoorten. 

Rechts: vestingmuur

Met name Leuven ging nog verder en kan beschouwd worden als de moederstad van Den Bosch. Het stadsrecht van ’s-Hertogenbosch was een kopie van het Leuvense stadsrecht. Als er problemen rezen bij het bestuur van de stad of met de rechtspraak, trok het stadsbestuur naar Leuven om raad te vragen. Het stadsrecht dat ’s-Hertogenbosch ontleende is het oudst bewaarde van Nederland. De twee Brabantse steden ontwikkelden zich gelijktijdig en kregen toenemende macht in het hertogdom. Zij sloten vriendschapsverdragen met de belofte elkaar te zullen bijstaan. Het stramien van bochtige straten binnen de gordel van deels nog bestaande stadswallen met als centrum de driehoekige Markt, het oudste plekje van de stad is in de loop der eeuwen onveranderd gebleven. Rondom het plein bevond zich de eerste ommuring. Van hier verdedigden de Boschenaren hun erfgoed, dat eeuwenlang gold als een vrijwel onneembare veste, Omdat de stad in een drassige omgeving lag in het deltagebied van de riviertjes de Aa en de Dommel, verwierf zij de heroïsche bijnaam van 'onoverwinnelijke moerasdraak'. 
De Moriaan aan de Markt is een gotisch bakstenen zaalhuis met een torentje, dat volgens de overlevering in 1220 werd gebouwd door Hendrik I van Brabant voor zijn vriend Beckerlijn. 

In het tijdperk waarin De Moriaan gebouwd werd, werden er in 's-Hertogenbosch meer van dergelijke gebouwen opgeleverd. Alle andere dergelijke gebouwen zijn echter (grotendeels) gesloopt of zijn niet meer als zodanig te herkennen.
Op de plek waar nu de Sint-Janskathedraal staat, stond eerst een Romaanse parochiekerk. De bouw hiervan startte vermoedelijk in 1220 en duurde tot 1340. Deze kerk werd in 1366 tot kapittelkerk. Rond 1370 begon men deze kerk geleidelijk aan te vervangen door een nieuwe kerk in gotische stijl. Deze gotische Sint-Jan is als het ware over haar voorganger heen gebouwd. Het koor was waarschijnlijk rond 1415 voltooid, het transept rond 1470, waarna ten slotte het schip tot stand kwam. Van 1480 tot 1496 is de weelderige H. Sacramentskapel ten noorden van het koor toegevoegd. In 1505 is de Romaanse kerk, uitgezonderd delen van de Romaanse toren, afgebroken. Als laatste verrees een hoge kruisingtoren. De gotische Sint-Jan kwam gereed omstreeks 1530. In 1559 werd de kerk tot kathedraal van het nieuwe bisdom 's-Hertogenbosch verheven. 

Laatst bijgewerkt: 09-03-08

colofon