1350

Sparta (ca. 900 - 100 v. Chr.)

Griekenland (500 - 400 v. Chr.); Griekse stadsstaten

De stad Sparta ligt in de landstreek Laconië op het zuidelijke deel van het Griekse schiereiland Peloponnesos in het noorden van de centrale Laconische vlakte op de rechterbank van de rivier Eurotas. De moeilijk toegankelijke bergen beschermden Sparta tegen de vijanden, waardoor de Spartanen geen burchten hoefden te bouwen om hun gebied te verdedigen tegen vijanden.. 

Bij zijn ontstaan omstreeks - 900 was Sparta een eenvoudige confederatie van enkele gehuchten. Het duurde lang voor het Laconië aan zijn gezag had onderworpen. Voordat de Spartanen daarin waren geslaagd, drongen ze binnen in het naburige Messenië, aangelokt door de rijkdom ervan, en daarna gingen ze over tot de definitieve verovering. Zij hadden twee langdurige oorlogen nodig voordat zij hierin slaagden. (Eerste Messenische Oorlog (735-715?); Tweede Messenische Oorlog (669-657 v. Chr.)

De afstammelingen van de Doriers lieten zich gelden als de leiders van Sparta en drongen zich met geweld op. Enkel deze Dorische Spartiaten genoten politieke rechten omdat zij Spartaanse ouders hadden. Deze Spartiaten waren met niet meer dan 9000 families. Daarnaast bestond de bevolking uit resten van de vroegere Archaïsche bevolking (= de perioiken), vrije mensen die geen burgerrechten bezaten. Zij leefden van de handel en scheepvaart, zaken die verboden waren voor de inwoners van Sparta! In hun dorpen hadden ze bepaalde politieke voorrechten.

Ten slotte waren er de Heloten, de staatsslaven. Ze waren afkomstig uit veroverde gebieden. De Spartiaten behandelden hen met minachting, ze moesten enorm hard werken, ze werden mishandeld en soms zelfs gewoonweg vermoord. De eerste slaven zouden afkomstig geweest zijn uit Hellas, vandaar de naam Heloten. De Heloten kwamen vaak in opstand. De Heloten bewerkten het land zodat de Spartanen zich vooral met oorlog voeren bezig konden houden. 

De verovering van het naburige Messenië verliep voor de Spartanen niet al te vlot. Na de Tweede Messenische oorlog (640 - 612 v. Chr.) besloot Sparta dan ook af te zien van verdere militaire veroveringen. In plaats daarvan boden zij de andere stadstaten een bondgenootschap aan. In tijden van oorlog moesten zij soldat en leveren, maar waren verder vrij. Zo ontstond de Peloponnesische Bond, de oudst bekende militaire bondgenootschap uit het oude Griekenland. Alle staten van de Peloponnesos sloten zich hierbij aan, behalve Achaea en Argos.

Sparta nam, op grond van dit bondgenootschap, de leiding van de krijgsverrichtingen op zich en bepaalde de legersterkte die elke lidstaat ter beschikking moest stellen. Sparta had ook de leiding in de bondsraad, waarin alle lidstaten vertegenwoordigd waren. De lidstaten zelf genoten de grootst mogelijke vrijheid van handelen, in zover dit niet onverenigbaar was met Sparta's belangen in het algemeen. Op deze manier was Sparta de belangrijkste landmacht in Griekenland.
Sparta was in de oudheid een der leidinggevende "grootmachten" van Griekenland en baseerde haar macht louter op militaire kracht. Als we Homeros mogen geloven begon in Sparta de Trojaanse oorlog, want hier ging de Trojaanse prins Paris aan de haal met "de Schone" Hélena, de echtgenote van koning Menélaos van Sparta. De historici houden het er voorlopig nog op - bij gebrek aan oudere bronnen - dat de geschiedenis van Sparta begint in de 10e eeuw v. Chr., met de inval van een Dorische stam die de gehele omgeving onderwierp en de oorspronkelijke niet-Dorische bewoners als slaven op de velden te werk stelde. Behalve deze "Heloten" (dit betekent eigenlijk gevangenen) kende Sparta nog twee andere sociale geledingen: de "Homoioi" (=gelijken), afstammelingen van de Dorische invallers, en de "Perioikoi" (= omwonenden), niet-Spartaanse Doriërs die zich bezig hielden met handel en nijverheid, vrij maar zonder politieke rechten.

Eigenaardig is wel dat Sparta tot in de klassieke tijd geregeerd werd door koningen, waar in vrijwel alle andere Griekse stadstaten de monarchie was verdwenen. Bovendien regeerden er steeds twee koningen gelijktijdig. Hun werkelijke politieke macht was echter niet erg groot.
De Spartanen stonden bekend om de buitengewoon sobere en harde opvoeding die zij kregen. Ons begrip Spartaans verwijst hier nog naar. Als Sparta ooit ontvolkt zou raken, schreef de historicus Thucydides in het begin van de 4e eeuw v. Chr., en er nog slechts de fundamenten te zien zouden zijn van z'n tempels en gebouwen, dan geloof ik dat de bezoeker mettertijd nauwelijks nog zou kunnen geloven dat Sparta eens zo'n machtige staat is geweest als wij toch weten dat het is. Thucydides besefte waarschijnlijk niet dat zijn voorspelling ook zou uitkomen: dat zal de bezoeker merken bij het aanschouwen van de schamele resten van het oude Sparta.
 

Links: Spartaanse jongens aan het trainen, geschilderd door Edgar Degas (1834-1917)

Alle mannelijke Spartaanse burgers werden van kindsbeen af opgeleid om soldaat te worden. Ze moesten zich een ongelooflijke taaiheid en moed eigen maken.
Tijdens de Grieks-Perzische Oorlogen wist een Spartaans leger van slechts 300 man de grote Perzische overmacht onder leiding van Xerxes staande te houden in de pas bij Themopylae (480 v. Chr.)

Een jaar na de vernietiging van de Perzische vloot werd Xerxes door de Spartaanse koning Pausanius bij Plataeae beslissend verslagen. 

De Peloponnesische Oorlog (431 - 404 v. Chr.)  tastte de kracht van Sparta en zijn bondgenoten in gevoelige mate aan, ook al slaagden de Spartanen erin Athene tot capitulatie te dwingen (405 v. Chr.)

Griekenland (400 - 200 v. Chr.)

Gemaakt: 24-07-04

colofon