8423

Peter de Grote (1682-1725)

Peter l de Grote tsaar van Rusland (1682 - 1721); keizer van Rusland (1721 - 1725)

Peter was de zoon van tsaar Aleksej Michailovitsj  I en diens tweede vrouw, Natalja Narisjkina. Peter had ook nog twee halfbroers: Fjodor en Ivan. Na de dood van zijn vader werd eerst Fjodor tsaar. Toen deze in 1682 overleed, werd de tienjarige Peter tot tsaar gekroond, maar zijn halfzuster, de scherpzinnige en daadkrachtige Sophia wist met behulp van de Strelitzen haar zwakbegaafde broer Ivan als mede-tsaar en zichzelf als regentes op te werpen. In de troon werd een gat gezaagd, zodat zij de beide jongens kon influisteren. Om veiligheidsredenen was zijn moeder van het Kremlin naar Preobrazenkskoje verhuisd, een wijk vlak buiten Moskou. Hier kon Peter naar hartelust soldaatje spelen. Toen hij zestien was, werd Peter uitgehuwelijkt. In 1689 werd Sophia weggewerkt in een klooster na het verlies van twee Krimoorlogen en het gerucht van een samenzwering tegen Peter. In 1696 stierf de ziekelijke Ivan. Toen was Peter alleenheerser. In november van dat jaar gaf hij zijn eerste oekaze uit waarin hij zijn kamerheren uitstuurde naar verschillende steden om daar diverse wetenschappen te leren.

Hij veroverde in 1696 Azov in een oorlog met de Turken; hij verbleef in Holland (onder meer in Het Czaar Peterhuisje te Zaandam) en in Engeland om zich te bekwamen in de scheepsbouwkunde; hij probeerde zijn land een westers karakter te geven: hij legde de adel dienstplicht op, omringde zich met westerse adviseurs en hervormde het bestuur; hij maakte grote veroveringen (onder meer een toegang tot de Oostzee) in de Noordse Oorlog (1700-1721); hij stichtte in 1703 de nieuwe Russische hoofdstad Sint-Petersburg; hij breidde het rijk uit met onder meer Estland en Letland; hij huwde in 1712 de latere keizerin Catharina I; hij sloot in 1721 de Vrede van Nystad; hij liet zijn oudste zoon Alexej wegens tegenstand folteren, waarna deze overleed .

Op 20 maart 1697 vertrok Peter de Grote met een heel gezelschap vanuit Moskou westwaarts, Na een lange reis van bijna vijf maanden kwam hij op 18 augustus 1697 aan in Zaandam. Daar wilde hij op de hoogte worden gebracht van de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen. De Republiek was in die tijd namelijk een van de toonaangevende landen in Europa, zowel op het gebied van de handel als op het gebied van de wetenschap. In Zaandam bekeek hij een scheepswerf, maar bleef hij niet lang, omdat hij steeds werd belaagd door nieuwsgierige mensen. Dat was ook niet echt vreemd, want Peter de Grote was een opvallende persoonlijkheid. Niemand kon om hem heen, ook letterlijk gezien niet, want Peter was zo’n twee meter lang en stak met kop en schouders boven iedereen uit. Na zijn bezoek aan Zaandam ging Peter naar Amsterdam, waar hij werd ontvangen op het stadhuis. In Amsterdam kwam hij wel aan zijn trekken, want hij kon rustig rondkijken en meewerken op de werf van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Al de dingen die hij de Republiek en ook later in andere Europese landen leerde kennen, onthield hij goed en wilde hij op de een of andere manier in Rusland ook gaan invoeren.

Rechts: het Tsaar Peter huisje in Zaandam

Toen de Russische tsaar Peter de Grote naar de Zaanstreek kwam om de kunst van het schepen bouwen te leren was hij een beetje teleurgesteld. Er waren namelijk geen tekeningen of boeken en er werd geen les gegeven. Schepen werden gebouwd door timmerlui die het vak hadden geleerd van een meestertimmerman. Ze gebruikten geen tekeningen maar werkten ‘op het oog’ .

Peter de Grote vernieuwde het beleid ten opzichte van de Tataren. Hij stelde een theologische academie in in Kazan, in de hoop dat door onderwijs de Tataren zich misschien zouden bekeren. In 1713 vaardigde hij een decreet uit, waarin hij stelde dat de Moslims in de regio’s van Kazan en Azov zes maanden hadden om zich te bekeren, en dat anders hun bezittingen geconfisceerd zouden worden. Naar schatting 40.000 Tataren bekeerden zich tot het christendom, maar opnieuw bleek dit slechts nominaal te zijn; de meesten bleven in het geheim Islamitisch.

"Hij is lang en zwaarlijvig, maar fluks ter been, handig in al zijn doen. Hij is rond van tronie, maar wreed van gezicht met bruine wenkbrauwen en kort gekruld haar, wat bruinachtig. Hij liep met een zware gang, met slingerende armen, in elke hand een grote bijlsteel..." Zo beschreef de Zaanse koopman Jan Cornelisz. Noomen de Russische tsaar Peter in 1697. De tsaar had incognito naar Zaandam willen komen om uit de eerste hand het scheepsbouwen te leren. Maar op de eerste dag was het al uitgelekt dat de krompratende reus (2.10 m) niemand anders was dan de tsaar aller Russen. Als opgroeiende knaap was Peter dol op losbandige feesten, op militaire oefeningen en zeiltochten. In het vreemdelingendorp aan de Moskwa (een soort getto voor alle niet-Russen) leert hij de dochter van de Hollandse kroegbaas kennen, Anna Mons. Zij wordt zijn eerste grote liefde. Overigens was hij, zestien jaar oud, al buiten zijn wil getrouwd met Eudoxia Lopoekhin, maar hij ontvluchtte haar zo vaak hij kon. Desondanks schonk zij hem een zoon, Alexis. de enige zoon die Peter volwassen heeft gezien., een knaap die voor minstens twee nagels aan zijn doodskist heeft gezorgd.

Voordat Peter de alleenheerschappij kreeg, hebben zich dramatische taferelen afgespeeld. Levenslang behield de tsaar zenuwtrekken in zijn gezicht en hals, het gevolg van de gruwelijke spanningen waaraan hij blootstond. Maar als dan tenslotte zijn grote vijand prins Vasily Golitsyn is verbannen en zijn zuster Sophia in een klooster is opgeborgen, kan tsaar Peter beginnen aan zijn levenstaak: het middeleeuws gebleven Rusland opstoten in de vaart der volkeren. De Russische grenzen gaan open. Voor het eerst wordt de immigratie van bijvoorbeeld Nederlanders, Duitsers en Fransen bevorderd. Zelfs laat de tsaar tot in Engeland en Italië zeelieden en technici aanwerven. Hij wil van Rusland een machtige, zeevarende mogendheid maken. Maar het duurde Peter allemaal te lang. Hij wilde zelf het ambacht van scheepsbouwer leren. Maar ook hoopte hij grote hoeveelheden scheepsuitrustingen te kunnen kopen tegen Turkije en de al beraamde oorlog tegen Zweden. Amsterdam maakte een overweldigende indruk. Peters latere besluit om in Rusland ziekenhuizen en armenhuizen te bouwen is terug te voeren op wat hij in Amsterdam aan openbare instellingen zag.

Na zijn verblijf in de Republiek bezocht Peter Engeland en Oostenrijk, maar hij moest overhaast naar Rusland terug omdat er een opstand was uitgebroken. Steeds duidelijker ziet de tsaar dat Rusland een uitweg naar zee moet hebben. Daarom voerde hij oorlog tegen Zweden, dat de hele Oostzee beheerste. Maar zijn grootste probleem was Alexis, de kroonprins. Deze koos de kant van de conservatieven die de rigoureuze hervormingen van de tsaar afwezen. Op raadselachtige wijze stierf Alexis.

Fanatiek werkte tsaar Peter aan het uit de grond stampen van een nieuwe hoofdstad: St. Petersburg. Op 53-jarige leeftijd stierf hij plotseling, zonder opvolger en voordat hij zijn werk tot een goed einde had kunnen brengen.

laatst bijgewerkt: 19-07-01

Rusland (1725 - 1741)

colofon