141

Planten in het Ordovicium (448,3 - 443,7 miljoen jaar geleden)

In het Ordovicium (± 470 miljoen jaar geleden) koloniseerden de eerste sporenvormende planten het land. Volgens enkele Amerikaanse geleerden echter verschenen de eerste landplanten al 300 miljoen jaar eerder (ca. 750 miljoen jaar geleden) tijdens het Sturdian, een ondertijdvak van het Proterozoïcum (Science, 10 augustus 2001)

De eerste landplanten waren de eerste levensvormen buiten de beschermende omgeving van het water. In het Ordovicium verschenen de eerste planten, zoals de kleine Cooksonia. Dankzij deze planten zou er meer zuurstof in de lucht komen, wat leven op het land mogelijk maakte. (Ordovicium - Wikipedia) 
Uit de Groenwieren ontstonden primitieve mosachtige plantjes: Oermossen

De oudste aanwijzingen voor het bestaan van echte landplanten zijn gevonden in boorkernen in Oman. Daarin zijn viertallen aan elkaar vastzittende sporen (tetraden) gevonden die in een omhullend vliesje zitten. Dat vliesje is waarschijnlijk de binnenwand van een sporangium. Onderzoek van de sporenwand wijst op verwantschap met de Levermossen. De ouderdom van de laag is ongeveer 470 miljoen jaar, dat wil zeggen Midden-Ordovicium. (De oudste landplanten)

Een belangrijke wetenschappelijke controverse met betrekking tot het eerste optreden van landplanten lijkt beslecht: landplanten hebben (naar alle waarschijnlijkheid) al zo’n 470 miljoen jaar geleden bestaan. De oudst bekende 'megafossielen' van typische landplanten dateren van ca. 425 miljoen jaar geleden; de oudste sporen die door sommigen als afkomstig van landplanten worden beschouwd zijn ca. 475 miljoen jaar oud. Die oudste sporen - die in hun algemeenheid sterk afwijken van de huidige typen sporen - vertonen weliswaar enkele karakteristieken sterk overeenkomen met die van landplanten (vooral een dikke wand die de sporen beter bestand maakt tegen uitdroging; dit is uiteraard niet nodig voor in zee levende planten), maar een mariene herkomst kon niet volledig worden uitgesloten.

In een boorkern uit Oman waarvan de ouderdom ca. 470-475 miljoen jaar is, zijn pollen verzameld waarvan de terrestrische herkomst niet meer gefundeerd valt te ontkennen, tenzij er in - of zowel voor als na - die tijd botanische ontwikkelingen hebben plaatsgevonden die we ons nu niet kunnen voorstellen. De gevonden sporen komen voor een groot deel, in tegenstelling tot alle eerder gevonden sporen uit het Ordovicium, voor in paren van twee of vier; deze worden bijeen gehouden door een vliesje dat moeilijk anders te interpreteren is dan als het binnenste vliesje van een sporenzakje (sporangium). Aangenomen mag worden dat de sporen in het sporenzakje tot ontwikkeling kwamen en rijpten. Zo’n gezamenlijke ontwikkeling van sporen in een sporenzakje wordt door botanici beschouwd als een indirect bewijs voor generatiewisseling, wat kenmerkend is voor hogere (land)planten (en enkele typen primitievere algen).

Met behulp van een 'scanning electron micrscope' kwamen de onderzoekers tot de conclusie dat de planten die de pollen produceerden veel gemeen moeten hebben gehad met de huidige Levermossen, en wellicht zelfs daartoe gerekend moeten worden. Dat zou deze groep gelijk maken tot een zeer succesvol (want een lange tijdspanne overlevend) taxon. (NGV-Geonieuws artikel 387)
Of het werkelijk een soort levermossen waren, is echter nog niet zeker. De onderzoekers merken op dat dan ook elateren zouden moeten worden gevonden; elateren zijn langwerpige cellen waarvan de belangrijkste functie is het bevorderen van verspreiding van de sporen. De onderzoekers vinden de afwezigheid van deze cellen zelf 'intrigerend'.
Niet uitgesloten is overigens dat dergelijke elateren nog zullen worden gevonden. Het is namelijk opmerkelijk dat de sporen en sporangia) werden gevonden als een soort residu nadat de sedimenten volgens de klassieke methode waren behandeld met zuur (waarom sporangia nooit in andere Ordovicische sedimenten zijn aangetroffen die op gelijke wijze zijn behandeld, blijft nog een onbeantwoorde vraag). Het is zeer goed mogelijk dat andere - minder destructieve - behandelingsmethoden van het sediment meer zullen overlaten van de daarin aanwezige plantenresten. Dan zouden wellicht nog meer verrassende resultaten kunnen worden verkregen.
Afbeelding welwillend ter beschikking gesteld door Charles Wellman, Department of Animal AND Plant Sciences, University of Sheffield (Verenigd Koninkrijk). (NGV-Geonieuws artikel 387)

Planten in het Siluur (443,7 - 395 miljoen jaar geleden)

Gemaakt: 14-11-06; laatst bijgewerkt: 18-11-06

colofon