652

Knaagdieren (Rodentia)

Cynodontia Theriiformes en Mammaliaformes Allotheria Multituberculata Eurarchontoglires Rodentia (Knaagdieren)

Tot de orde der Knaagdieren (Rodentia) (Eng. Rodents) behoort een enorm aantal diersoorten, waaronder de ratten, eekhoorns, marmotten en bevers. Van elke 10 zoogdiersoorten behoren er 4 tot de knaagdieren. Behalve op Antarctica zijn ze ook over de hele wereld te vinden. Opvallen zijn hun knaagtanden. 

Overigen behoren de konijnen en hazen niet tot de knaagdieren, maar tot een aparte orde: de Haasachtigen (Lagomorha)
Tot de Knaagdieren behoren zo'n 30 families met 1702 soorten. Het zijn meestal planteneters, maar soms zijn het alleseters.
Knaagdieren en Primaten (Aapachtigen) zijn zeer nauw aan elkaar verwant en en hebben altijd een wijdverbreide groep gevormd. De muizen waren de eerste placentale zoogdieren die het continent Australië bereikten. 

De voorvader van zowel de knaagdieren als de primaten was vermoedelijk een dier dat leek op een Toepaja of boomspitsmuis (orde Scandentia). In het Krijt, op een van de continenten van het het noordelijk halfrond, begon een onstuitbare opmars. In het Eoceen ontwikkelden zich uit deze voorouder de Knaagdieren (Rodentia), de Primaten en aan het eind van het Eoceen de Hazen en Konijnen (Lagomorpha).

Vandaag de dag zijn knaagdieren een van de meest succesvolle diergroepen op aarde en de grootste zoogdierachtige vijand van hun naaste verwanten; de primaten. 

Links: De nieuwe moleculair-biologische stamboom toont de verwantschappen tussen de verschillende orden binnen de Zoogdieren.

Omdat de knaagdieren allemaal betrekkelijk klein zijn (het grootste knaagdier is de Capibara), zijn er weinig goede fossielen en is er niet veel bekend over hun evolutionaire geschiedenis. Uit recent DNA-onderzoek blijkt dat alle Zuid-Amerikaanse knaagdieren nauw aan elkaar verwant zijn en dat de Lagomorfen (konijnen en hazen) weliswaar verwant zijn met de knaagdieren, maar een aparte groep vormen.  

rechts: Capibara

links: Dwergmuis
In 2000 werden in Venezuela de restanten gevonden van een uitgestorven Reuzencavia die de afmetingen had van een koe en meer dan 700 kg moet hebben gewogen. Daarmee was het dier, Phoberomys pattersoni genaamd, ruim tien keer zo zwaar als het grootste moderne knaagdier, de capibara. De onderzoekers groeven een nagenoeg compleet skelet en een gave schedel van het dier op uit de sedimenten van de Urumaco-formatie in een gebied, 400 km ten westen van de hoofdstad Caracas. Tot voor kort waren er slechts tand- en botfragmenten gevonden, maar met deze nieuwe vondst is voor het eerst een betrouwbare schatting van de omvang van het dier mogelijk.

Het dier leefde tijdens het late Mioceen, 8 miljoen jaar geleden, had  relatief fragiele voorpoten, maar zeer robuust uitgevoerde achterpoten. Uit de dikte van die laatste beenderen berekenden de wetenschappers het gewicht van de Phoberomys pattersone Bij een schatting op basis van de voorpoten zou de reuzencacia uitkomen op een gewicht van 436 kg. Maar omdat de gewichtsschattingen op basis van de achterpoten over het algemeen het betrouwbaarst zijn, meenden de onderzoekers toch daarvoor te moeten kiezen en kwamen zij uit op 741 kg. Uit analyse van het gebit blijkt dat de reuzencavia een grazer was, die zich voedde met grassen in moerassen en lagunes. Het dier leefden waarschijnlijk deels in het water en deels op het land, net als zijn modernere en veel kleinere neef, de Capibara. De reuzencavia had een lange staart, kennelijk om zijn evenwicht  te bewaren. Het dier stond recht op zijn poten en moet op een afstand meer op een grazende koe hebben geleken, dan op een uitvergrote cavia. 

rechts: grote Bosmuis
Het bestaan van knaagdieren (en primaten) in Zuid-Amerika is altijd een beetje een raadsel geweest omdat dit continent al zo'n 110 miljoen jaar geïsoleerd lag van de rest van de wereld. (Ca. 110 miljoen jaar geleden raakte Zuid-Amerika gescheiden van Afrika waardoor de Zuid-Atlantische Oceaan ontstond.) Pas 5 miljoen jaar geleden ontstond de landbrug van Panama, die Noord- en Zuid-Amerika verbindt.
  Mogelijk zijn de voorouders van de knaagdieren en primaten naar Zuid-Amerika getrokken voordat het geïsoleerd kwam te liggen, of anders zijn ze er op de een of andere manier in geslaagd het te koloniseren toen het al apart lag. Alleen meer fossielen kunnen het mysterie van de vermiste muizen ophelderen... 
Families
  • Muizen (Muridae)
  • Anomaluridae
  • Aplodontidae (Bevereekhoorns)
  • Castoridae (Bevers)
  • Ctenodactylidae (Springhazen)
  • Dipodidae (Springmuizen)
  • Geomyidae (Wangzakratten)
  • Heteromyidae
  • Gliridae
  • Pedetidae
  • Sciuridae (Eekhoornachtigen)
  • Abrocomidae (Chinchillaratten)
  • Cuniculidae
  • Bathyergidae (Molratten)

  • Capromyidae

  • Caviidae (Cavia-achtigen)

  • Chinchillidae (Wolmuizen)

  • Dasyproctidae (hiertoe behoort de Agoeti)

  • Dinomyidae

  • Echimyidae (Stekelratten)

  • Erethizontidae (Boomstekelvarkens)

  • Hydrochaeridae (Waterzwijnen) (Capybara)

  • Hystricidae

  • Myocastoridae (Beverratten)

  • Octodontidae (Schijnratten)

  • Petromuridae
  • Thyonomyidae
De muizen kunnen worden ingedeeld in drie groepen:
a. Ware muizen (Muridae)
b. Hamsters en Woelmuizen (Arvicolidae of Cricetidae)
c. Spitsmuizen (Soricidae)

Tot de Woelmuizen behoren o.a. de Muskusrat, Noorse Woelmuis (z. foto rechts)

Muizen en ratten zijn wonderwel in staat hun territorium te delen met ons primaten en eten zelfs ons voedsel en leven in onze huizen. Hoewel ze afkomstig zijn van het noordelijk halfrond, hebben knaagdieren en primaten allebei de zuidelijke continenten gekoloniseerd. 

rechts: Bruine Rat

 
Daar hebben ze een succesvolle samenleving ontwikkeld met de Afrotheria en de Xenarthra. In de vorm van de mens hebben de primaten ook het grote bastion van de buideldieren, Australië, veroverd en daarbij hun knaagdierverwanten meegenomen.

Laatst bijgewerkt: 21-09-03

colofon