Navigatie instrumenten; Scheepvaart; Plancius; Oostinjevaarders; Verkeer buiten de stadZeker was je nooit. Lange tijd hanteerden zeelieden nauwelijks kaarten maar eerder routebeschrijvingen. Tot in de 20e eeuw was het advies bij uitvaren: probeer zo snel mogelijk tien mijl uit de kust te komen. Want de obstakels waren in sommige kaarten of stuurmansgidsen over het hoofd gezien, of verzwegen als een diep staatsgeheim.
Amsterdam was in de 17e eeuw het centrum van de Europese cartografie. Er vestigden zich tientallen kaartenmakers uit Noord- en Zuid in de Kalverstraat. Maar kaarten en globes waren meer pronkstukken dan nuttige reiskaarten, De Hollandse 17e eeuwse cartografie weerspiegelde in de polderkaarten de landhonger en de strijd tegen de zee, in de landmeterkaarten van steden en buitenplaatsen de rijkdom van de patriciërs en in de zeekaarten de verovering van het wereldoppervlak door de handelscompagnieën. Amsterdam was het middelpunt van Europa geworden, zoals Antwerpen dat was in de kaarten van Mercator met zijn wassende breedtegraden. De kaartenmakers hebben zich vaak gedragen als Paneroni. Jaren stond elke dag voor een Milanees lyceum de gek Paneroni, schreeuwend: "De aarde is ene platte schijf". Was hij gek? Of sprak hij de waarheid? Mensen hebben eeuwen gevochten, hebben elkaar tot pijnbank en brandstapel veroordeeld omdat de ene het bij een bol of een peer en de ander het bij een schijf hield. Bankiers en kooplui waren, ondanks kompas of sextant, middeleeuws bang. Schepen, zo dachten ze, vielen over de rand van de schijf naar beneden. En de platte aarde, de pannenkoek Europa, was het middelpunt van het heelal. Net zo beweerden de kaartenmakers dat de aarde een plat geschuurd noordelijk halfrond was, met eigen grondgebied in het middelpunt, ook al gingen ze op zee en langs Kaap de Goede Hoop.
De kaart toonde de macht van de heerser, niet het terrein. Van Lodewijk XlV wordt verteld dat hij door de berekeningen van zijn cartografen meer grond was kwijtgeraakt dan door zijn oorlogen, want vroeger was de kaart nooit precies getekend, maar werd het grondgebied door het oog van de schilder beschreven. Om dat verlies goed te maken kreeg Lodewijk XlV echter van de Venetiaanse pater en cartograaf Vincenzo Coronel twee buitensporig grote aardbollen met een diameter van bijna vijf meter, symbolen van expansie en Franse grandeur. Nederland kende in de 17e eeuw zijn Paneroni's. Op het timpaan aan de achterzijde van het stadhuis op de Dam staan de toen bekende vier werelddelen afgebeeld die de Amsterdamse Maagd deemoedig hun producten aanbieden. In de Burgerzaal zijn in de vloer kaarten van het Oostelijk en Westelijk halfrond en van de sterrenhemel ingelegd. Amsterdam was in de ogen van de burgers het middelpunt van het universum.
laatst bijgewerkt: 31-07-02