11.421

Zuid-Afrika (1785 - 1860)

Onder Brits bestuur

Met de eerste bezetting van de Kaap door Groot-Brittannië in 1795 werd een eind gemaakt aan het bestaan van de "onafhankelijke" staten en toen de VOC in 1796 werd opgeheven, namen de Britse strijdkrachten het bewind over de Kaap over, daartoe uitgenodigd door Prins Willem V van Oranje, die destijds in ballingschap in Engeland verbleef. Tussen 1802 en 1806 kwam de Kaap op grond van de Vrede van Amiens nog korte tijd terug in handen van de Nederlanders, maar nadat in Europa opnieuw vijandelijkheden uitbraken en Nederland door Frankrijk werd ingelijfd, werd de Kaap in 1806 definitief door de Britten overgenomen en kreeg het in 1814 blijvend in bezit. 
Toen de Britten eind 18e eeuw de macht overnamen, woonden er ca. 6000 Hollanders, 5600 Duitsers en 2400 Fransen in Zuid Afrika (tezamen Boeren of Afrikaners genoemd). Verder woonden er ongeveer 15.000 Khoisan en 25.000 slaven. Tijdens het bewind van de Britten floreerde de export van wol en ook de wijnbouw ontwikkelde zich boven verwachting. Als direct gevolg hiervan groeide de bevolking en steeg de druk op bestaansmiddelen aan het einde van de 18^e eeuw. Deze situatie was de basis voor twee belangrijke gebeurtenissen in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis, de Mfecane en de Grote Trek. 

De regering in Londen wilde de Kaap volledig in het Britse koloniale systeem integreren. Dit had directe gevolgen voor de vorm van de centrale en lokale overheden, de wetgeving, de taalpolitiek, de geldeenheid en de wetten betreffende het beheer van het land. In een tijdsbestek van 20 jaar werd het hele bestuur systematisch op Britse leest geschoeid. Om deze omschakeling te versnellen werden grote aantallen Britse kolonisten naar de Kaap gestuurd. Het besluit om de emigratie te stimuleren had een tweeledig doel: het verminderde werkloosheid in Groot-Brittannië en zorgde voor een goedkope verdediging van de oostelijke grenzen van de Kaapkolonie. Tussen 1820 en 1824 arriveerden ongeveer 4000 Britse kolonisten (voornamelijk ambachtslieden en ex-militairen) op de Kaap. Ze kregen eenvoudige rantsoenen, tenten en werktuigen uitgereikt en werden snel overgebracht naar de grensgebieden. De meerderheid werd gevestigd in het Zuurveld, dat grensde aan de Grote Vis-Rivier. Tussen deze rivier en de rivier de Keiskamma werd een bufferzone gecreëerd om de kolonisten te scheiden van de Xosa. 

Slechts weinig kolonisten waren echte boeren en velen trokken naar de kleine steden, zoals Bathurst en Albany (Grahamstown). Diegenen die besloten op het aan hen toegewezen land te blijven, hadden te maken met een grillig klimaat, regelmatige misoogsten en aanhoudende roof van hun voorraden en kuddes door rondtrekkende groepen Xosa. De kolonisten vroegen de regering in Kaapstad voortdurend om te zorgen voor afdoende bescherming, maar hun verzoeken hadden nauwelijks resultaat. De kolonisten moesten zelf maar milities vormen en dat vergrootte hun wrok. De nieuwe immigranten deelden hun afkeer van de regering in Kaapstad met hun Afrikaner-buren. Veel van die gevoelens werden gevoed door de wettelijke en sociale hervormingen, die werden doorgevoerd om een einde te maken aan de ongelijkheid tussen de bevolkingsgroepen die onder het Nederlandse bewind waren ontstaan.

Eind 18^e eeuw waren de verschillende bevolkingsgroepen reeds georganiseerd in politieke groepen: Bantoevolken organiseerden zich vanwege het economische belang van grond en handel. De Zoeloes creëerden een leger onder leiding van Shaka en veroverden grote stukken land waardoor andere bevolkingsgroepen werden verdreven. De verdreven volkeren trokken verder en verdreven op hun beurt andere (Bantoe-)volken. Delen van het noorden en noordoosten raakten ontvolkt door de bloedige strijd en bevolkingsgroepen gingen zich nu ook beschermen door zich te organiseren in koninkrijken.  

Buiten Kaapstad verzetten de vrijgevochten Boeren zich hevig tegen de strakke regels die de Britten hen probeerden op te leggen. Ook de verstandhouding met het Bantoevolk liet te wensen over toen de kolonisten Bantoeland aangeboden kregen als landbouwgrond.
Aan het eind van de 18e eeuw ontstonden er spanningen tussen de verschillende bevolkingsgroepen door de groeiende bevolking en de daaropvolgende druk op de bestaansmiddelen. De Bantoevolken onderling vochten ook regelmatig met economische bronnen als inzet. De Zoeloes onder leiding van Shaka wisten hun gebied sterk uit te breiden en de andere Bantoevolken werden verdreven. Door deze oorlogen raakte het noorden en het noordoosten ontvolkt en trokken andere stammen (o.a. Sotho en Swazi) zich terug in de bergen en vormden daar verschillende koninkrijkjes. In 1828 werd Shaka vermoord door zijn broer Dingane.
Ook de Boeren hadden steeds meer behoefte aan een nieuw land en wilden onder de druk van de Britten uitkomen. De Boeren hadden ook grote bezwaren tegen de proclamatie van het Engels tot enige officiële taal en tot enige voertaal bij het onderwijs. Ook de afschaffing van de slavernij en de vestiging van 5000 Britse emigranten in de Kaapkolonie zette kwaad bloed.

De algehele afschaffing van de slavernij in 1838 en de daaropvolgende emancipatie van de vrijgemaakte slaven veroorzaakten de meeste spanningen. Voorheen hadden de Boeren min of meer hun eigen gang kunnen gaan en zich van alles toegeëigend, vooral land en arbeidskrachten. Vanaf 1822 kondigden de Britten echter een aantal hervormingen af die tot doel hadden een einde te maken aan de manier van leven van de Boeren. Zo werden onder andere een effectievere belasting, landtoewijzing en grotere invloed van de rechterlijke macht ingevoerd. In 1828 werd de dwangarbeid afgeschaft, waarmee de weg werd vrijgemaakt voor de afschaffing van de slavernij. De Boeren richtten hun blik op het land aan de overkant van de Oranjerivier dat nog niet onder Brits gezag viel. Kleine groepen van mensen met gemengd bloed, die Griquas werden genoemd en die de rassendiscriminatie op de Kaap waren ontvlucht, hadden al staatjes in het gebied gesticht. Ze domineerden de omliggende zwarte naties omdat ze over paarden en vuurwapens beschikten. Vanaf 1834 stuurden leiders als Piet Uys en Louis Trichardt groepen Boeren op weg om het nieuwe gebied te verkennen.

Aan het begin van de 19e eeuw maakten de bewoners van het binnenland van Zuid-Afrika een periode van grote onrust door. Stammenoorlogen tussen de Bantoesprekende volken dreven veel stamleden dieper het binnenland in. Ook trokken ze zuidwaarts langs de oostkust, waar ze in contact kwamen met de blanken die hun territorium naar het noorden en oosten aan het uitbreiden waren. Langs de grenzen van de oostelijke Kaap draaiden deze ontmoetingen bijna altijd uit op gewapende confrontaties. Een tekort aan vruchtbaar land was de belangrijkste oorzaak van de problemen. Zowel de Xosa als de blanke kolonisten waren veehouders, die afhankelijk waren van voldoende weidegronden. Een serie verwoestende droogtes verergerde de situatie en tegen 1830 was het duidelijk dat het oostelijke grensgebied zwaar overbevolkt was.

Boven: Zulu's in tradionele klederdracht

De regering in Kaapstad bleef proberen door het instellen van bufferzones de kolonisten te scheiden van de zwarte stammen. Deze pogingen waren echter vruchteloos. De blanke Boeren bleven verder naar het oosten oprukken en drongen zwarte de zwarte stamlanden binnen, waardoor ze zich blootstelden aan overvallen op hun boerderijen. Deze werden steeds talrijker en verwoestender, waarop de kolonisten de zaken in eigen hand namen. Tussen 1819 en 1853 braken er vier grensoorlogen - de zogenaamde Kafferoorlogen - uit, waarbij duizenden Xosa om het leven kwamen.Pogingen van de Britse regering om haar gezag te herstellen, werden beantwoord met een vastberaden verzet van de Boeren. Het gevoel van vervreemding van de Kaap werd nog eens versterkt door hun woede over het uitblijven van compensatie voor hun verliezen. Bovendien werd het werk bemoeilijkt door een tekort aan werkkrachten. Door de vrijmaking van de slaven leden de Boeren grote financiële verliezen. De blanke bevolking in de grensstreken voelde zich onveilig, omdat de bevrijde slaven veelal een zwervend bestaan gingen leiden. De overgrote meerderheid van de Afrikaners was uiterst conservatief en maakte strikt onderscheid tussen blank en zwart op basis van ras, sociale status en godsdienst. Het beleid van de koloniale regering werd door de Boeren als een belediging gevoeld van hun diepgewortelde overtuigingen. Ook waren ze verontwaardigd over het feit dat ze nauwelijks vertegenwoordigd waren op regeringsniveau. en over het ontbreken van medezeggenschap in beslissingen over zaken die hen direct aangingen. Wrok hadden de Boeren ook tegen de protestantse zendelingen. Hun streven naar sociale hervormingen botste met hun diepgewortelde vooroordelen. Tegen het midden van de jaren dertig van de 19e eeuw was een aantal Afrikaner Boeren tot de slotsom gekomen dat er voor hen geen toekomst meer was in de oostelijke grensgebieden. De enige overgebleven optie was een een massale emigratie naar de gebieden ten noorden en noordoosten van de Kaapkolonie.

Zuid-Afrika (1834 - 1860)

Gemaakt 16-04-04; laatst bijgewerkt: 02-09-06

colofon