7225

Frankrijk (1589-1610)

Frankrijk (1547-1589)

Hendrik lV (1589 - 1610)

Na de dood van Hendrik lll viel de troon toe aan de Bourbonse hugenoot, Hendrik van Navarra. De katholieke Lique weigerde de nieuwe koning te erkennen. Parijs weigerde Hendrik de toegang tot de stad, gezien zijn actief protestantse verleden (hij was ondermeer legeraanvoerder der hugenoten geweest). Frankrijk was de oorlog, buitenlandse inmenging en huurlegers beu. Hendrik speelde handig in op de anti-Spaanse gevoelens en de groeiende angst voor de gewelddadige Ligue. In 1593 werd hij katholiek ("Paris vaut bien une messe."). In 1594 werd hij als katholiek koning, Hendrik IV, gezalfd en gekroond. Door zijn overgang tot het katholicisme nam Hendrik de katholieke liga de wind uit de zeilen en kreeg hij moreel overwicht op de Ligue. Hendrik werkte hard aan economisch en koninklijk herstel en de Ligue brokkelde af. Filips II, oud, ziek en arm, wilde de strijd ook wel opgeven. In 1598 sloten Frankrijk en Spanje vrede(Verdrag van Vervins). In hetzelfde jaar verleende Hendrik lV godsdienstvrijheid aan de hugenoten (Edict van Nantes) 

Het kostte Hendrik veel moeite en concessies de hugenoten de oplossing te laten aanvaarden. Ook bestond er gevaar dat de katholieken zouden weigeren. Officieel bleef Frankrijk een rooms-katholieke staat, maar de hugenoten kregen een aantal vrijsteden, pandsteden (places de sûreté) toegekend. Ook leden van de adel mochten in hun bezit protestantse kerkdiensten houden. 
Protestanten behielden hun burgerrechten. Steden kregen het recht zich protestants te organiseren, men mocht eigen scholen en universiteiten oprichten en legers hebben om het geloof te verdedigen. Het was wel een probleem dat de adellijke heren die deze monopolie mochten gaan verlenen niet dezelfde status hadden als de vorsten in Duitsland. Voor de katholieken werd de bepaling opgenomen dat in Parijs tot 5 mijl daarbuiten geen hugenootse godsdienstoefening gehouden mocht worden. Het edict schiep een staat in een staat. Het parlement veroordeelde het omdat het het land zou verdelen, en de hugenoten bereikten er weinig mee. Het katholieke karakter van de monarchie bleef intact. Hugenoten zouden benoembaar zijn voor alle functies, maar hoe kon de koning hen benoemen als hij gebonden bleef aan de gelofte het ware geloof te zullen bevorderen en verdedigen? Het bleef de vraag wat er in de praktijk van het edict overeind zou blijven. In de loop der jaren werd het Edict door de koningen steeds verder uitgehold.

In de praktijk werkte  het edict van Nantes niet. Kardinaal Richelieu probeerde de politieke zelfstandigheid van de protestanten met geweld te breken en belegerde de pandsteden, waarvan de bekendste La Rochelle is (1629 belegerd). Onder de zonnekoning, Lodewijk XIV, begon een vervolging van formaat (Un roy, une foy et une loy). Als absoluut vorst wilde hij absolute eenheid (L'état, c'est moi). Voor minderheden was in zijn rijk geen plaats. De protestanten verloren hun burgerrechten en hun scholen en kerken liet hij sluiten. Vele hugenoten namen opnieuw de wijk naar het buitenland (in Engeland, de Noordelijke Nederlanden en Pruisen bijv. waren zij zeer welkom, want de Hugenoten waren waardevolle economische krachten, ijverig en bekwaam (veel knowhow). De Franse economie begon er zelfs onder te lijden. Naar schatting 500.000 hugenoten ontvluchtten het land. Een emigratieverbod en gedwongen bekeringsacties waren het gevolg: kinderroof, afpersing, inkwartiering (dragonnades). Predikanten werden gevangen gezet en meestal tot de galeien veroordeeld. De vele onder dwang tot het Katholicisme bekeerden, verzwakten uiteindelijk de roomse kerk, daar afkeer bij hen overheerste. De onverschilligheid en vrijdenkerij hebben niet voor niets als eerste in Frankrijk hoge toppen gescheerd. Omdat er zogenaamd geen protestanten meer waren trok de koning in 1685 het edict van Nantes in. 

rechts: Hendrik lV

De wrede behandeling van Hugenoten ging voort. In de Cevennen begon in 1702 een opstand van de camisards (camise = hemd, kiel). een goed georganiseerd verzet wist enkele jaren grote legermachten op een afstand te houden. En ook al werd ook deze opstand tenslotte in veel bloed gesmoord, duizenden bleven bijeenkomen op eenzame plaatsen om kerkdiensten te houden. Als een Église du désert bleef de hugenotenkerk bestaan.  Pas na 1752 luwde de vervolging enigszins, ook doordat de philosophes zich af en toe inzetten voor een grotere tolerantie. Zo heeft Voltaire bijv. de pen opgenomen na de gerechtelijke moord op Jean Calas. Het was uiteindelijk de revolutie in 1789 die de protestanten (net als in België) de godsdienstvrijheid bracht. Hendrik lV ging hij zich, bijgestaan door minister Sully, toeleggen op het economisch herstel van het land.In 1610 werd hij opgevolgd door zijn zoon

   Frankrijk (1610 - 1643)

laatst bijgewerkt: 07-02-03

colofon