5283

Heilige Roomse Rijk (1039 - 1065) Hendrik lll

Hendrik lll (1039 - 1065)

Zelden is een troonsbestijging van kerkelijke zijde zoveel met vreugde begroet als die van Koenraads zoon, de jonge nog geen 22 jarige Hendrik lll in het jaar 1039. Hij was een diep religieus man en van harte de kerkelijke hervormingsbeweging die uitging van het klooster Cluny toegedaan. Kort voor zijn troonsbestijging was zijn echtgenote Kunigunde overleden. Hendrik hertrouwde met Agnes, de dochter van een Franse hertog.

Hendrik III toonde zich een waardig beschermer van de kerk en van het pausdom. In 1046 belegde hij een synode in de stad Sutri, ten noorden van Rome, tijdens welke hij de Romeinse edelen - die voortdurend eigen pausen naar voren schoven - buiten spel zette. Hij zette Gregorius VI af, (want die had de pauselijke waardigheid gekocht van zijn voorganger) en benoemde een Duitse bisschop tot paus. Hij maakte nog eens duidelijk dat de keizer in het vervolg een beslissende stem zou hebben bij de pauskeuze. En omdat Hendrik het beste met de kerk voor had, werden er in de jaren die volgden een aantal voortreffelijke pausen aangesteld. Dat was goed voor de kerk, maar slecht voor de keizer, want het waren juist deze serieuze pausen die grote kritiek hadden op de benoeming van geestelijken door leken, zoals de keizer, en daar graag een einde aan wilden maken.

Bij een bezoek aan zijn Bourgondische koninkrijk zag Hendrik lll de uitwerking van de roep om de Godsvrede die in Zuid-Frankrijk was ontstaan. In 1043 tijdens een synode in Konstanz beklom Hendrik zelf de preekstoel en hield een aangrijpende rede. Hij was bereid, zei hij, al zijn vijanden te vergeven en maande alle onderdanen aan hetzelfde te doen. Sindsdien werkte Hendrik lll geestdriftig voor de uitbreiding van de vredesbeweging over het gehele rijk. Krachtig trad Hendrik op tegen het verkopen door vorsten en andere leenmannen van allerlei kerkelijke ambten aan de meest biedende. Dat zijn eigen vader zich daaraan ook schuldig had gemaakt betreurde hij diep. Maar deze hervormingen haalden natuurlijk niets uit, zolang er in Rome zelf niets veranderde. 

Paus Benedictus lX was een verdorven jongeman, die een schaamteloos leven leidde. Hij was mogelijk 12 jaar toen hij de eerste maal paus werd, volgens andere bronnen 18 jaar of ouder. Zijn vader Alberich zou het Petrusambt na de dood van Johannes XIX voor zijn zoon voor geld hebben verkregen hebben in 1032/33. Keizer Koenraad II erkende hem als rechtmatig verkozen paus. De hormonen begonnen bij de puber Benedictus na enige jaren ook bij hem te werken en hij vond snel uit, dat macht hebben gelijk stond met het doorvoeren van elk (seksueel) willetje. Wie aan zijn willetjes geen gevolg gaf, die moest het maar met zijn leven bekopen.

In september 1044 werd hij door de bevolking van Rome verdreven en werd een andere paus gekozen, maar in maart had Benedictus IX alweer vaste voet in Rome. De zittende paus Silvester III werd naar zijn oorspronkelijke bisschopszetel in Sabina verdreven. 
Blijkbaar kon Benedictus IX de orde desondanks niet meer herstellen. Hij werd smoorverliefd op zijn nicht en hij wou per se met haar trouwen, maar dat kon natuurlijk niet en hij besloot zijn ambt op voor (1000 tot 2000 pond) zilver te verkopen aan zijn peetvader Gregorius VI en daarmee voor de tweede keer paus-af te zijn. Toen hij het geld geïncasseerd had, dook hij opnieuw in het strijdperk op. Mogelijk was zijn huwelijk met zijn geliefde op de klippen gelopen of viel het huwelijksleven hem toch tegen; misschien was het hem toch te saai of te braaf in zijn ogen. Hij keerde terug naar de Sint Pieterskerk en verklaarde dat hij de rechtmatige bezitter was van de sleutels van Petrus. Zo had de kerk niet minder dan drie pausen, die allen binnen de muren van Rome resideerden en elkaar vervloekten.

Onder inwerking van de hervormingsbeweging van Cluny, die in de 11e eeuw pleitte tegen simonie (voor geld verhandelen van kerkelijke ambten) en tegen afwijzing van het priestercelibaat) besloot Hendrik III schoon schip te maken. Onder zijn aanwijzingen kwam er in Sutri een synode bijeen, waar de pausen Silvester III en Gregorius VI beiden werden afgezet. Op de vervolgzitting van 23 en 24 december in Rome werd tenslotte ook Benedictus IX afgezet. Op de synode werd Hendrik III het privilege toegekend om kandidaten te benoemen. De afzetting van Benedictus IX werd onmiddellijk gevolgd door de benoeming van paus Clemens II. Een dag later kroonde de nieuwe paus Hendrik III en zijn echtgenote Agnes van Poitou tot keizer en keizerin.

Na de dood van Clemens II op 9 oktober 1047 trok Benedictus IX met de hulp van markgraaf Bonifatius van Tuscië Rome binnen en verklaarde zich tot de rechtmatige paus. Het ingrijpen van keizer Hendrik III door de benoeming van Poppo van Brixen tot paus ( Damasus II) had in eerste instantie geen gevolg, omdat Poppo er niet in slaagde Rome binnen te trekken. Om de dreiging van een keizerlijke veldtocht tegen de markgraaf van Tuscië af te wenden, moest Bonifatius Poppo van Brixen naar Rome brengen. Op 16 juli 1048 trok Damasus II Rome binnen. Daarop was Benedictus IX zijn ambt (voor de derde keer sinds 1044) kwijt. Onduidelijk is waarom hij in 1048 besloot van de pauselijke troon af te zien. Gespeculeerd wordt dat hij geld zou hebben gekregen. Andere bronnen beweren dat hij uit schaamte voor zijn losbandige leven afstand van het pausdom deed. Hij trok zich uiteindelijk in een klooster terug.

Onder de regering van Hendrik lll, erkende de Hongaarse koning de Duitse keizer als leenheer. Polen, dat eveneens lange tijd een gevaar voor Duitsland was geweest, zocht op dezelfde manier steun en aansluiting bij het rijk.

Heilige Roomse Rijk (1065-1106)

laatst bijgewerkt: 22-02-08

colofon