3467

Romeinse schepen

Niet alleen door hun wegen, maar ook vanwege de beheersing van de zeeroutes konden de Romeinen hun rijk uitbreiden en er enkele eeuwen achtereen een eenheid van maken. In het begin waren de Romeinen een typisch landvolk en van schepen en scheepvaart hadden ze lang niet zoveel verstand als bijvoorbeeld de Grieken. Maar het kunnen beschikken over een vloot van goede handels- en oorlogsschepen, bleek al snel een bittere noodzaak. Zo waren alleen al grote vloten nodig voor de invoer van graan ten behoeve van de miljoenenstad Rome. Daartoe werden havens gegraven en vuurtorens gebouwd en de omvang van de schepen voor dergelijke transporten groeide voortdurend. Ongeveer een derde van de Romeinse graanbehoefte werd ingevoerd uit Egypte. Flinke schepen konden een hoeveelheid van duizend ton graan vervoeren. Brittannië werd later een van de belangrijkste korenschuren van het rijk, maar ook dat graan kon alleen maar over zee worden aangevoerd. Ook toen al was het transport over water heel wat goedkoper dan vervoer via de weg. 

In totaal zijn er Nederland tot nu toe ongeveer vijftien Romeinse schepen gevonden. De bekendste zijn de zes van Zwammerdam (drie kano's en drie grote vrachtsachepen), die begin jaren zeventig bij Alphen aan den Rijn zijn ontdekt. Maar al die schepen waren ooit bewust tot zinken gebracht, onder andere om als fundering van een havenuitbreiding te dienen. De vondst van een gereedschapskist in Leidsche Rijn was een aanwijzing dat dit schip, toen het zonk, nog in bedrijf was. Hier, op een plek, waar de Rijn vroeger dertig meter breed en twee meter diep was,lag een van de gaafst bewaard gebleven Romeinse schepen. Gaver dan de vijf transportschepen van Mainz, die in de jaren tachtig zijn gevonden en completer dan de schepen die in 2002 in Pisa zijn opgegraven. Aan de achterkant stond de roef (de kajuit) nog 1,20 meter hoog overeind. Ook de inventaris was nog intact. Al het houtwerk bleek met zorg gemaakt en bewerkt. Deurtjes gaven toegang tot de kajuit van vijf vierkante meter. Met een stang kon de ruimte worden afgesloten. Tegen de voorste wand stond een bank, dan wel een bed met gedraaide poten. Boven het bed vormden spijltjes met zwartgebrande driehoekjes een soort kast. Verder was er nog een notenhouten kastje met parallelle groefjes. Op de deurtjes zat een ijzeren slot. Uit het kastje kwamen een schaar, een krijtje, een stylus (kraspen), een muntje, een mes en twee halfronde stokjes, iets "passerachtigs", vermoedt men. In de kajuit lag ook een grote kist van 1,70 meter lang en veertig centimeter breed en hoog. Met een stuk touw als enige inhoud. Tegenover de kajuit was nog een ruimte, zonder deuren, dus voorlopig is het de vraag hoe je daar binnenkwam. Via het dak= In de ruimte lagen een grenen vloertje met brandplekken en dakpannen. Waarschijn was deze ruimte de kombuis met stookplaats. 

Het hele schip was 24,6 meter lang en 2,70 meter breed. Het had een platte bodem en een voor en achter recht afgesneden oplopende steven. Een gat ontbreekt, dus is het schip waarschijn tijdens een storm door de onstuimige rivier vol water gelopen en gezonken. Voor jaarringenonderzoek is het nog te vroeg, maar op grond van het gevonden aardewerk is komen vast te staan dat het schip uit 180 na Chr. of net iets later dateert. De tijd van keizer Commodus, met onrust aan de grens in de Lage Landen door invallen van Chaukasische zeerovers en het begin van de bouw van stenen forten ter vervanging van de oudere houten. ( De Lage Landen 100 -200 n. Chr.) 

De vondst van een zool van een Romeinse soldatenschoen, onderin het schip maakt duidelijk dat het schip in militaire dienst was en dus alles te maken had met de Romeinse grens en zijn forten en wachttorens langs de Rijn. We weten alleen nog niet waar het schip voor werd gebruikt. De langere en bredere schepen van Zwammerdam dienden waarschijnlijk voor bulktransport van stenen voor de bouw van forten. Twee afgepunte houten paaltjes in het verder lege ruim is geen bewijs voor houttransport door het verhoudingsgewijs smalle schip. Dat hout kan makkelijk van elders met de rivier zijn mee gespoeld. Voorlopig houdt men het op bevoorrading van stukgoed voor bijvoorbeeld de wachtposten. 

Vervoer van dieren wordt vanwege de lage en geleidelijk oplopende instap ook niet uitgesloten. Een nog onopgelost probleem is: hoe voeren de Romeinen met hun schepen op de rivier? Stroomafwaarts is geen probleem: gewoon meedrijven met de stroom, maar stroomopwaarts is een ander verhaal. Rechts van de achtersteven zitten twee ijzeren ringen die mogelijk voor roeispanen hebben gediend. Op vijf meter van de voorsteven zit een gat waar de mast heeft gezete. Stroomafwaarts zeilen met zo'n groot schip op een meanderende rivier moet moeizaam zijn geweest en gezien de plaatsing van de mast voorin het schip, wordt vermoed dat het ging om een jaagmast is. Dat zou dan op trekken kunnen duiden. Dat de boot met zijn boeg stroomopwaarts is gevonden, ondersteunt dat idee. (NRC, 18 mei 2003)

In juni 2003 troffen archeologen van de gemeente Utrecht in de bodem van de Leidsche Rijn opnieuw een Romeins schip aan. Het vaartuig is waarschijnlijk een slag groter en iets ouder dan het Romeinse schip dat afgelopen voorjaar werd opgegraven, zo meldde de gemeente donderdag. De aanleg van woonwijken en bedrijfsterreinen in het grootschalige Leidsche Rijngebied aan e westkant van Utrecht, heeft al heel wat Romeinse vondsten opgeleverd. Na een Romeinse weg, Romeinse voorwerpen en een puntgaaf Romeins schip dat dit voorjaar werd opgegraven, is nu in een voormalige geul van de Rijn een tweede Romeins schip ontdekt. Aangezien alleen nog maar enkele delen zijn blootgelegd, hebben de archeologen nog geen compleet beeld van het schip. De eerste tekenen wijzen volgens de deskundigen op een vrij goede en complete conservering, net als bij het eerder opgegraven schip. 

Het onlangs in Woerden opgegraven Romeinse schip zet volgens archeologen alle bestaande ideeën over goederentransport over water in Romeins Europa op de helling. Het schip blijkt een nog nooit eerder aangetroffen combinatie te zijn van een platbodem en galei. Met zeker twaalf roeiers aan boord kon dit roeivrachtschip stroomopwaarts de Rijn bevaren. Door de unieke combinatie was het schip ook een langer leven beschoren. Zo hebben archeologen bekendgemaakt. Archeologen gingen er tot nu toe vanuit dat Romeinse vrachtschepen wegens de sterke stroming op de Rijn uitsluitend stroomafwaarts konden varen: vanuit Duitsland in de richting van de Noordzee. 

laatst bijgewerkt: 03-12-03

colofon