9234

Schloss Sanssouci

De Pruisische koning Frederik II )1740 - 1786) vond dat een moderne residentie onontbeerlijk was voor een absolute vorst. Doordat er in Berlijn geen plaats was voor een dergelijk koninklijk verblijf, moest hij uitwijken naar een nabijgelegen gebied. Zijn voorkeur ging uit naar Potsdam vanwege de buitengewoon mooie ligging; bovendien waren er voldoende bruikbare waterwegen en zou de vorst in deze omgeving beschikken over goede jachtgebieden. De keuze van Frederik Willem was dan ook snel gemaakt: Potsdam werd de locatie van zijn nieuwe verblijf. 
Hij was van plan het eiland Potsdam om te toveren tot een paradijs op aarde. De volgende generaties vorsten werkten dit idee op hun eigen manier verder uit en zouden daarmee doorgaan tot tot in de 20ste eeuw. Zo werden de vele voordelen van het landschap rond Potsdam benut door de aanleg van tuinen, parken, bos- en oeverpartijen, de bouw van verschillende kastelen en enkele alleenstaande bouwwerken. De naam die Frederik ll zijn nieuwe zomerverblijf Sanssouci noemde, betekent  'zonder zorgen' betekent, wat aangeeft dat de koning op zoek was naar een intieme en eenvoudige omgeving die hem afleiding kon bieden van zijn dagelijkse beslommeringen. Sanssouci werd in de periode van 1745 tot 1747 gebouwd en is daarmee het oudste gedeelte van het cultuurlandschap Potsdam. In twee jaar tijd bouwde zijn bouwmeester Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff (1699-1753) het slot, waarbij hij uiteraard gebonden was aan de strikte aanwijzingen van de koning. Knobelsdorff was een goede Duitse architect en schilder. In 1740 werd hij dan ook door Frederik II de Grote gestrikt voor de functie van 'Oberintendant' van de koninklijke paleizen en tuinen. Frederik II bemoeide zich, tot grote ergernis van zijn bouwmeesters, vaak tot in het kleinste detail met de bouwplannen. 

Links: slot Sanssouci
Zo zette hij bijvoorbeeld eigenhandig een streep door de ontwerpen van Knobelsdorff  en  stond hij erop dat zijn eigen ideeën werden uitgevoerd. Hierdoor ontstond er een hevig dispuut tussen de bouwmeester en de koning. Knobelsdorff had een slot voor ogen dat met een aantal trappen uitkwam op het terras. Hij wilde namelijk niet dat het zicht werd geblokkeerd door de façade wanneer iemand op het terras naar boven keek. De koning wilde echter dat hij vanuit de vensterdeuren direct het brede terras kon betreden, zonder dat hij trappen hoefde af te lopen - en koning's wil was wet.

Het kasteel telt slechts één verdieping en bestaat uit een centraal gelegen rotonde, de Marmorsaal, en twee zijvleugels met elk vijf kamers. De architectuur van Sanssouci bracht een verandering teweeg waarbij het prachtige Château de Barok werd vervangen door een Maison de Plaisance des Rococo. 
Kasteel Sanssouci kent in tegenstelling tot het Château de Barok geen pracht en praal en heeft geen grote representatieve vertrekken. In plaats daarvan liet de koning een klein kasteel bouwen dat vooral licht en fijn werd ingericht. Het was bedoeld om er waardig, maar zonder ceremonieel in te kunnen leven. Kenmerkend voor het Maison de Plaisance is ook dat het slot parallel ligt aan de laan die de natuur in loopt en niet dominant midden in het wegenstelsel is geplaatst. Omdat Frederik Willem er niet van hield dat bezoekers zijn slot van alle kanten konden bekijken, liet hij duidelijk onderscheid maken tussen een intiemere tuinpartij en een officiële hofzijde. Aan de achterkant en aan de zijkant van het slot liet hij bijvoorbeeld pergola's aanleggen om het zicht op het slot te beperken.

De vertrekken van slot Sanssouci zijn naar Frederik's persoonlijke wensen ingericht. Onder de eindverantwoordelijkheid van Knobelsdorff werden alle belangrijke kunstenaars uit Berlijn en Potsdam bijeengeroepen om een bijdrage te leveren aan het decoratieprogramma. Enkele vermeldenswaardige namen zijn die van Johann August Nahl en van de gebroeders Johann Michael (1709-1755) en Johann Christian Hoppenhaupt (overleden omstreeks 1778).  

Op het terras voor het kasteel is een klein grasveld aangelegd. In de oostelijke hoek van het terras bevindt zich de grafstede van Frederik II de Grote, het onderaardse graf waarin sinds 1991 het gebeente van de koning rust. Toen hij nog leefde, had Frederik hier tot ieders grote verbazing al een graf voor zichzelf en zijn honden laten aanleggen. In zijn testament liet hij precies vastleggen onder welke omstandigheden zijn begrafenis moest plaatsvinden: "Ik heb geleefd als filosoof en wil als zodanig worden begraven, zonder pracht en praal en helemaal zonder ceremonie. Ik wil noch worden opgebaard noch gebalsemd. [...] Laat me bij de schijn van een lantaarn naar Sanssouci brengen zonder dat iemand me volgt en begraaf me daar heel sober ter hoogte van het terras, aan de rechterhand wanneer je naar boven loopt [...]."

Rechts: Konzertzimmer van Frederik de Grote in het slot Sanssouci
In twee fases werden in het westen de Bildergalerie en in het oosten de Alte Orangerie gebouwd, die in de periode 1771-1774 werden omgebouwd tot woonruimten en sindsdien de Neue Kammern werden genoemd. Vervolgens werden nog enkele kleinere bouwwerken gerealiseerd, namelijk de Grotte des Neptun en het Chinesische Teehaus. Wanneer Frederikll terugdacht aan zijn tijd als kroonprins, voelde Frederik II de Grote telkens weer de behoefte aan een rustig verblijf waar hij zichzelf kon zijn. In zo’n omgeving zou hij dan de gelegenheid hebben zich te verdiepen in filosofie, muziek en literatuur. Om zijn wens in vervulling te laten gaan, gaf hij in 1744 de opdracht om de 'woeste berg' aan de zuidelijke helling van de Bornstedter Hügelzug te veranderen in een wijnberg met terrassen. Het idee was dat hij spoedig na de voltooiing van deze terrassen zou beginnen met de bouw van een zomerverblijf. Omdat Frederik echter nogal impulsief was, nam hij vaak snel beslissingen zonder dat hij eerst een plan had bedacht. Dit verklaart ook waarom hij pas in januari 1745 besloot om het zomerverblijf te laten bouwen.  

Gedurende meer dan veertig jaar maakte Frederik II de Grote in de zomermaanden gebruik van slot Sanssouci. Het was zijn lievelingsverblijf. Hier was hij ver weg van alle verplichtingen en toch bereikbaar voor de regeringszetel in Berlijn. Toen Frederik op 17 augustus 1786 echter daadwerkelijk overleed, weigerde zijn opvolger zijn laatste wens te vervullen. Alleen de elf windhonden werden op Sanssouci begraven. Toen het graf meer dan 200 jaar later, in december 1990 werd geopend, bleek de inhoud nog in buitengewoon goede staat bewaard te zijn gebleven dankzij het feit dat het graf eeuwenlang luchtdicht afgesloten was. Pas 205 jaar nadat hij was overleden, ging de laatste wens van Frederik II de Grote in vervulling: op 17 augustus 1991 werd hij in het graf van Sanssouci begraven.

Rechts: het Chinese Theehuis (1755) in het slotpark
Frederik Willem IV (1795-1861) zette de bouwwerkzaamheden van Frederik II voort en vergrootte het park in zuidelijke richting. Hier bouwde de architect Karl-Friedrich Schinkel het kleine classicistische kasteel Charlottenhof en verzorgde Peter Josef Lenné de aanleg van het romantische park. 

Omstreeks 1860 werden de Romeinse thema's van Schinkel en Persius geïntroduceerd in de vorm van de Orangerie en de Friedenskirche. Met een totale oppervlakte van 500 hectare park en 150 bouwwerken die in de periode van 1730 tot 1916 zijn aangelegd en gebouwd, vormen de parken van Potsdam een cultuurgoed van zeer hoge kwaliteit. Al deze bouwwerken en parken zijn sinds 1991 opgenomen op de lijst van Werelderfgoederen van UNESCO.

Rechts: Orangerie

Ten oosten van het slot werd vanaf 1755 de Große Bildergalerie (grote galerij) gebouwd. Hier presenteerde Frederik zijn tot dan toe privé gehouden collectie schilderijen aan een breder publiek. Deze galerij zou tevens het oudste overgebleven museum van Duitsland worden. Al in het voorjaar van 1755 gaf Frederik opdracht met de graafwerkzaamheden te beginnen, hoewel hij nog geen enkel ontwerp had goedgekeurd. De koning nam liever genoegen met veranderingen in een later stadium, dan dat het uitvoeren van zijn wensen ook maar even zou worden uitgesteld. Vóór de Bildergalerie werd in 1764 een Hollandse tuin, der Holländische Garten, aangelegd. 
De zaal van de Bildergalerie is één van de meest feestelijke zalen van de Pruisische Rococo. Architect Bürung gebruikte voor het interieur goud-, bruin- en wittinten en het eindproduct geldt als een meesterproef van  van ambachtelijke kwaliteit. Marmer in diverse kleuren, vergulde bronzen beelden en houtsnijwerk smelten met de schilderijen samen tot één groot kunstwerk. Zoals kenmerkend is voor de barokkunst, hangen de schilderijen in twee rijen dicht op elkaar. Destijds werd namelijk meer waarde gehecht aan het feit dat de wandvelden nauw op elkaar aansloten en dat er een mooie overgang bestond tussen de wandvelden en de overige binnenarchitectuur dan aan een afzonderlijk schilderij. 
Na afloop van de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) kon Frederik de Grote Sanssouci verder uitbreiden. Zo gaf hij de opdracht het Neue Palais op te richten, een prachtig bouwwerk in rococostijl. Het park werd uitgebreid met onder andere de Antikentempel, de Freundschaftstempel, het Belvedere en de Drachenpavillon (1770)

Links: Das Neue Palais

laatst bijgewerkt: 01-06-10

colofon