7040

Hervorming (Reformatie)

Klik hier voor het frame van de pagina

De Hervorming kwam natuurlijk niet ineens de lucht vallen. Er is een samenhang met de van hoog tot laag heersende ontevredenheid met de bestaande maatschappelijke situatie. Wantoestanden in de katholieke kerk zelf droegen daartoe bij. Ook vroeger waren er natuurlijk wel kritiek en afwijkende opvattingen geweest. Maar nog nooit was het tot een radicale breuk met de kerk gekomen, en nog nooit hadden afwijkende opvattingen zo snel om zich heen gegrepen. Dat kwam doordat de uitvinding van de boekdrukkunst het mogelijk maakte om veel sneller dan voorheen informatie te verspreiden. De economische, politieke en godsdienstige ontwikkelingen waren nauw met elkaar verweven. 
Zo werd de strijd tegen het oude geloof in vele, gevallen een strijd tegen de heersende orde in het algemeen en niet een zuivere godsdienstige strijd. Onder het vaandel van de hervorming werden sociale, politieke en economische belangen nagestreefd, waarbij het oorspronkelijke godsdienstige doel soms volkomen op de achtergrond raakte.

In Gods naam weet Hendrik Vlll in Engeland zijn absolute koningsschap met behulp van de Hervorming door te zetten. En in Gods naam verzette Karel V zich tegen iedere afwijking van de katholieke leer, omdat dit en gevaar betekende voor de eenheid van zijn rijk, waarover hij als absoluut vorst wilde regeren. 

rechts: Hendrik Vlll
Veel mensen hadden het vertrouwen in de kerk verloren. Veel geestelijken vergaten hun plichten. Veel rijke mensen op na hun dood vaak een flink deel van hun bezit nalieten aan de kerk of aan een klooster. De monniken en bisschoppen konden daarom een goed leventje lijden. Sommige geestelijken waren vaker in de herberg te vinden dan in de kerk. Het werk dat eigenlijk door hen gedaan moest worden werd gedaan door plaatsvervangers. Dorpspastoors kregen vaak zo'n slechte opleiding, dat ze nauwelijks konden lezen of schrijven. Ook de handel in aflaten werd scherp gekritiseerd. Als je iets had gedaan wat volgens de kerk niet mocht, dan moest je dat in de kerk opbiechten. Dan kreeg je straf: tien keer bidden of twee dagen vasten. Maar je kon die straf ook afkopen met geld. Zo verdiende de kerk heel veel geld. Dat geld werd gebruikt voor het bouwen van schitterende kathedralen, zoals de Sint Pieterskerk in Rome. Godsdienstige ruzies waren er vroeger ook wel geweest, maar die werden binnen de kerk uitgevochten. Door de verspreiding van gedrukte boeken werden de meningsverschillen ook bij de gewone mensen bekend. Die gingen er zich mee bemoeien. Ze probeerden uit te zoeken wie er gelijk had. Veel mensen maakten zich bezorgd over de verkeerde dingen die er gebeurden. Ze vonden dat de kerk zich alleen met godsdienst moest bezighouden en niet met grondbezit en geld. Het geld voor het bouwen van kerken en kathedralen vol pracht en praal zou veel beter besteed kunnen worden. Ook vonden ze dat wat er in de Bijbel stond, belangrijker was dan wat de paus en de bisschoppen zeiden.
De priester Geert Groote zwoer omstreeks 1380 alle luxe af. In zijn huis stonden bijna geen meubels en zelf droeg hij oude kleren. Arme mensen gaf hij in zijn huis in Deventer gratis onderdak. Geert Grote vond dat de mensen niet klakkeloos moesten doen wat de kerk zei, maar zélf goed moesten nadenken over het geloof. In Duitsland verkondigde vanaf 1517 de monnik Maarten Luther zijn ideeën over hervorming van de kerk. De kerk mag de mensen geen straffen kwijtschelden voor geld, zei hij. Ook vond hij dat de mensen zélf in de bijbel moesten gaan lezen.

Toen de Wederdopers vanaf ± 1530 in de Nederlanden steeds meer aanhang kregen, begon de strenge kettervervolging grotere vormen aan te nemen. Karel V vaardigde nieuwe, verscherpte verordeningen uit; en sinds 1535 werden de wederdopers overal te vuur en te zwaard vervolgd. Na de onderdrukte opstand van de wederdopers werd de toestand in de Nederlanden steeds meer ontvlambaar. 

Karel V was in eindeloze oorlogen verwikkeld om zijn absolute heerschappij blijvend te bevestigen en uit te breiden. Hij vocht tegen Frans l van Frankrijk, tegen de Turken, tegen de hertog van Gelre, hij vocht in Italië en in Duitsland. Al die oorlogen verslonden geld en die gelden moesten door zijn onderdanen worden opgebracht. Ondanks alle verzet van de staten generaal tegen steeds hoger wordende belastingen, stapelden de schulden zich op. Steeds meer mensen keerden de Katholieke Kerk de rug toe. Daardoor werden de straffen ook steeds strenger. Tenslotte kon je al ter dood worden veroordeeld als je in de bijbel had gelezen of als je met een paar vrienden over de godsdienst had gepraat. Tijdens Filips ll werd het nog erger. Spionnen stonden onopvallend bij de kraampjes op de markt of dronken een kroes bier in een herberg. Intussen gaven ze hun oren en ogen goed de kost. Als ze iets "verdachts" zagen of hoorden, waarschuwden ze de schout. Die stuurde dan direct een paar rakkers om de "boosdoeners" te arresteren. Alle ketters werden voor een kerkelijke rechtbank gebracht. Ieder die beloofde tot het oude, katholieke, geloof terug te keren, kwam er met een lichte straf af. Wie niet toegaf kreeg meestal de doodstraf. Zo werden enkele duizenden mensen om hun geloof ter dood gebracht. In de Nederlanden rees tegen de strengen kettervervolgingen, de zware belastingdruk en de toenemende inmenging van Filips ll in de staatsaangelegenheden, steeds meer verzet in alle lagen van de bevolking. Vooral van de kant van de hoge edelen in de Raad van State, rees steeds meer verzet. (De Raad van State bestond uit mannen die de koning bij het regeren advies moest geven). Honger en armoede droegen nog toe tot de algehele onrust bij. Daarbij kwam dat de rijke graanhandelaren uit de hongersnood een slaatje sloegen. Woeker en speculatie vierden hoogtij.

laatst bijgewerkt: 27-12-03

colofon