5398

Grote of St. Bavokerk (Haarlem)

Haarlem (1200 - 1400)

In 1310 werd begonnen aan de bouw van de imposante Grote of St. Bavokerk, de oudste kerk van Haarlem. Deze laat Gotische kerk domineert de wijde omgeving al meer dan vier eeuwen.

De St. Bavokerk is vanouds de Haarlemse parochiekerk geweest. Eerst vernoemd naar de Heilige Maria Magdalena (1147), later naar de Zuid-Nederlandse ridderheilige Sint Bavo. St. Bavo wordt ook in het Belgische Gent vereerd. 

Eerst stond hier een kleinere (vermoedelijk houten) kerk: de St. Maria Magdalena­kerk.die in het begin van de 13e eeuw door een grote brand werd verwoest. De kerk is toen met steen herbouwd. Aan het eind van de 14e eeuw gaat men denken aan uitbreiding van de van de kerk. In die periode is vermoedelijk ook de naamswijziging tot stand gekomen, want in 1397 schonk Paus Bonifatius IX een aflaat aan ieder die de St. Bavokerk op de zondag na Pinksteren bezocht en geld gaf voor de bouw. Men met het bouwen van de huidige kerk tussen 1450 en 1470 (in 1470 werd namelijk de oude kerk afgebroken nadat om deze kerk het koor van de nieuwe kerk was afgebouwd). De bouw van de kerk, met uitzondering van de toren, was in 1520 gereed. 
De toren moet gereed zijn gekomen voor 1572, want toen werd hij gebruikt als uitkijk tegen de Spaanse belegeraars. Het koor, met een uitzonderlijke lengte van 45 m, werd tegen 1400 voltooid. Het transept (het gedeelte in baksteen) en schip volgden in 1445-1500 onder leiding van meester Evert Spoorwater. Nadat het transept was verhoogd (het gedeelte in natuursteen) werd in 1502 met de bouw van een stenen zogenaamde vieringstoren begonnen in het midden van de kerk. Spoedig bleek het gewicht van zo'n stenen toren te groot voor het kerkgebouw zelf en is daarom in 1514-1517 weer afgebroken. Daarna werd een houten, met lood omklede toren gebouwd, onder leiding van Jacob Symonszoon van Edam. In 1662 werd in deze 80 m hoge toren een carillon van Francois Hemony aangebracht. Katholieken bouwden de kerk tussen 1370 en 1520. Binnen is een vroeg 16e eeuws koperen koorhek, het graf van Frans Hals en koorbanken uit 1512 te vinden. De vloer bestaat uit duizenden zerken. Meer dan 1300 zijn zichtbaar. De anderen liggen onder vloerplanken en banken. In de grafboeken staat wie, waar ligt.
Het schip met het beroemde orgel De Bavoparochie was in de 15e eeuw één van de grootste parochies in het bisdom Utrecht. Zo`n 14.000 zielen uit Zandvoort, Bloemendaal, Bennebroek, Heemstede en een deel van Spaarndam en Haarlemmerliede telde de kerk. De graven van Holland hadden in ongeveer eenderde van de parochies in Holland het recht de pastoor te benoemen. Behalve het hoofdaltaar telde de Sint Bavo 32 altaren die tegen de pijlers van het koor, het transept en het schip waren opgesteld. De talrijke op die altaren gestichte missen gaven een (bescheiden) inkomen aan de priesters. Haarlem telde net als Alkmaar, Rotterdam, Dordrecht en Gouda maar een parochiekerk. Delft, Amsterdam en Leiden hadden twee parochiekerken. De Bavo hoefde geen concurrentie van een andere kerk te vrezen. Ambachts- en schutttersgilden en geestelijke broederschappen waren gebundeld in kerkelijk verband. Kloosters probeerden iets van de rechten van de Bavo af te snoepen. Broederschappen konden zich in één van de negentien kloosterkerken in het Haarlem van de vijftiende eeuw vestigen in plaats van in de Bavo. bron: `De moer de heilige kerc tot hullip gegheven` - Dr. W.H. Vroom uit De Bavo te Boek

Het orgel van Christian Müller uit 1738 is rijk versierd. Het orgel bestaat onder meer uit een marmeren reliëf van Jan-Baptist Xavery en een front van de hand van Jan van Logteren. Het orgel is in 1961 gerestaureerd door Deense orgelbouwers Marcussen. In de periode half mei tot half oktober wordt het orgel wekelijks door een organist bespeeld. In de maanden juli, augustus en september vinden deze bespelingen nog vaker plaats. Mozart speelde er ooit. Hij overnachtte in het hotel dat nu de naam Amadeus siert.
Links: De heilige Bavo verscheen in volle wapenuitrusting en met opgeheven zwaard op de wolken boven Haarlem precies op het moment dat de Kennemers en Westfriezen Haarlem wilden veroveren. De aanvallers maakten zich onmiddellijk uit de voeten. Haarlem werd gespaard, dank zij de heilige.

 
Rechts: Middenbeuk en koor zijn door houten gewelven gedekt (14e - 17e eeuw). Veel van het meubilair dateert van voor de beeldenstorm: koorhek (1509 - 1517), koorbanken (1512), later beschilderd met familiewapens, koperen lezenaar met pelikaan (1499) door Jan Fierens uit Mechelen. Interieur van de St. Bavo (1628), schilderij van Saenredam.

laatst bijgewerkt: 02-01-04

colofon