469

Triconodonta

Synapsida Zoogdierachtige Reptielen (Therapsida) Mammaliaformes (Onderorde ) Triconodonta
Tot de vroegste Zoogdieren behoorden ook de Triconodonten, een groep raadselachtige vroege zoogdieren die 180 tot 150 mjg. leefden. Van deze dieren is echter nauwelijks meer bekend dan enkele fossiele tanden. 

Klasse Zoogdieren

  • Onderklasse Theriiformes
    • Infraklasse Triconodonta†  

De Infraklasse Triconodonta omvat verschillende primitieve zoogdieren. De fossielen van vertegenwoordigers van deze familie zijn gevonden in Europa, Noord-Amerika en Centraal-Azië. Triconodonten waren waarschijnlijk nachtactieve bodembewoners die zich voedden met insecten en andere kleine dieren.
Het geslacht Triconodonta omvat vier families: 
  • Amphilestidae
  • Gobiconodontidae
  • Triconodontidae
  • Austrotriconodontidae

Naamgever van de familie is het geslacht Triconodon. Deze naam verwijst naar de karakteristieke puntige scheurkiezen met drie (tri) kronen (coni) op een rij. 

Links: Repenomamus (Familie Gobconodontidae)

 Bestand:Repenomamus BW.jpg
Triconodonten varieerden in lengte van het formaat van een muis tot dat van een kat. Van de meeste Triconodonten zijn vooral tanden en kaakfragmenten bekend.  Hun bloeitijd lag in het Laat-Jura en Vroeg-Krijt. Daarna namen de Triconodonten in aantal af en alleen in Zuid-Amerika hebben ze met zekerheid het einde van het Krijt gehaald in de vorm van Austrotriconodon. 

Rechts: Gobiconodon (Familie Gobconodontidae)  

 Bestand:Gobiconodon.jpg

Chinese paleontologen hebben zeer complete fossielen van twee relatief grote vroege zoogdieren (Triconodonta) gevonden die geleefd hebben tijdens het vroege Krijt, tussen 139 miljoen en 128 mjg. 
Een van de fossielen bevat de resten van een kleine dinosaurus op de plaats waar de maag moet hebben gezeten. 
Deze spectaculaire vondst haalt de lang aangehangen veronderstelling dat zoogdieren in het tijdperk van de dinosauriërs kleine bangige, ratachtige nachtdiertjes waren definitief onderuit. De rollen zijn omgedraaid. Lang bestond het beeld dat zoogdieren zich tijdens de eerste tweederde van hun evolutie (van 180 miljoen tot 65 miljoen jaar geleden) moesten verschuilen voor roofzuchtige dinosauriërs. 
Nu blijkt dat sommige zoogdieren juist achter (jonge) dinosaurussen aanzaten. Het door de onderzoekers in het noordoosten van China gevonden fossiel vormt vrijwel een compleet skelet. De Repenomamus robustus zoals zij het dier noemden, had een lengte van meer dan een halve meter  De in de ribbenkast van het dier gevonden botresten behoorden aan een kleine dinosaurus, geïdentificeerd als een jonge Psittacosaurus van 14 centimeter lengte.

De onderzoekers vonden ook een fossiel van een twee keer zo groot zoogdier, Repenomamus giganticus. Dit betreft een nieuwe soort. Aan zijn gebit met sterke en puntige snijtanden is af te lezen dat het waarschijnlijk eveneens een vleeseter was. Het skelet van dit dier (van neus tot staartpunt iets langer dan een meter) ligt in een opgekrulde houding en heeft veel weg van een slapende hond. Volgens een commentaar in Nature is het niet voor het eerst dat er aanwijzingen gevonden worden voor het bestaan van grotere zoogdieren tijdens het dinosaurustijdperk, maar zijn vrijwel complete skeletten van deze dieren wel uniek. Daarmee staat nu vast dat zoogdieren niet pas na het verdwijnen van dinosaurussen 65 miljoen jaar geleden de kans kregen om te evolueren tot een groter formaat.
Zowel R. robustus als zijn grotere familielid R. giganticus zijn zeer stevig gebouwd. Beiden hebben een dikke, platte kop en vrij korte pootjes. R. robustus woog naar schatting 4 tot 6 kilo gewogen en had het formaat van een opossum. R. giganticus woog 12 tot 14 kilo en had het postuur van een Tasmaanse duivel. Volgens de Chinese onderzoekers waren beide dieren vleeseters, maar is het moeilijk te bepalen of zij voornamelijk aaseters of jagers waren. Van dezelfde tijdsperiode zijn in de yixian-formatie niet al te grote dinosaurussoorten die heel goed prooidieren van Repenomamus kunnen zijn geweest. op zijn minst moeten de repenomamussen met dinosaurussen hebben geconcurreerd om voedsel en territorium. Het beschreven fossiel van R. giganticus was volgens de onderzoekers niet van een oud dier. Ze leiden dat af uit het feit dat een van de kiezen van het dier pas is doorgebroken en nog geen slijtagesporen vertoont zoals wel het geval was bij R. robustus.

Bron: NRC Handelsblad 15-01-2005

Jeholodens (Familie Amphilestidae)

In 1999 werd ca. 400 km. ten noorden van Beijing het complete skelet gevonden van een dier dat op basis van zijn diverse kenmerken kan worden beschouwd als de voorouder van alle thans levende zoogdieren. Het fossiel is ten minste 120 miljoen jaar oud en daarmee bijzonder, want van zoogdieren van meer dan 65 miljoen jaar oud is maar heel weinig fossiel materiaal bewaard gebleven, voornamelijk tanden en wat ribben. Het schepsel, zo groot als een rat, had de voorpoten van een zoogdier en de achterpoten van een reptiel. De tanden waren die van de Triconodonten. De schouders leken op die van de Vroege Theria. 
De kenmerken van het nu gevonden fossiele zoogdier, dat inmiddels Jehodolens Jenkinsi is genoemd, wijzen er op dat het dier nauw verwant moet zijn geweest aan de gezamenlijke voorouder van alle nu nog levende zoogdieren.

Jeholodens (Familie Amphilestidae)

 Bestand:Jeholodens BW.jpg

Gemaakt: 28-12-06; laatst bijgewerkt: 10-12-09

colofon