870

Moderne mens (Homo Sapiens Sapiens) 
(ca. 200.000 geleden tot heden)

Homo Antecessor; Homo sapiens idaltu

Klik hier voor het frame van de pagina

Tussen 200 tot 130.000 geleden, tijdens het Saalien 2 (250.000 - 150.000 jaar gel.) - Saalien 3 IJstijd (175.000 - 150.000 jaar geleden), ontstonden in Oost-Afrika uit de Homo Ergaster populatie die niet naar Europa was overgestoken en zich daar ontwikkelden tot Homo Antecessor (z. Oud-Paleolithicum 1 (2.4 miljoen - 750.000 jaar geleden), een nieuwe menselijke soort: de Moderne Mens (Homo Sapiens Sapiens).

De oudste Homo sapiens fossielen waarvan we een goede datering hebben, komen uit Zuid-Afrika. Ze zijn 120.000 jaar oud. In Israël zijn bij Jebel Qafzeh fossielen gevonden van de moderne mens, die 100.000 jaar oud zijn. 

De Ngandong-mens wordt door de aanhangers van de Out of Africa l theorie gezien als een overgangsvorm tussen Homo Antecessor en Homo Sapiens Sapiens. De aanhangers van de Out of Africa ll-theorie zien hem niet als vroege Homo Sapiens Sapiens, maar als een late Homo Antecessor. 

De schedel van de Broken Hill Man, schat men op 125.000-300.000 jaar oud, en men beschouwt deze Broken Hill Man als een verre verwant van de Europese Neanderthaler.

In 1997 ontdekte paleontoloog Tim White in de Midden Awash-vallei in Ethiopië een fossiele schedel van 160.000 jaar oud, die hij als de "missing link" beschouwt en noemde hem Homo sapiens idaltu. De schedel had een wat puntig achterhoofd, maar verder had hij alles wat een Homo sapiens tot sapiens maakt: het platte gezicht, het koepelvormige schedeldak, het verticale voorhoofd, de geringe wenkbrauwbogen en natuurlijk ook de moderne herseninhoud: 1450 cc.

De schedel lijkt niet op die van de Neanderthalers, die in dezelfde tijd (ca. 160.000 jaar geleden) leefden in Europa. Vanwege de robuustheid wijkt deze oude Homo Sapiens af van de meer fijngebouwde moderne mens. Door deze afwijkingen is voor deze Mensensoort een aparte ondersoort gecreëerd: Homo Sapiens Idaltu.

Volgens de aanhangers van de Out of Africa ll-theorie verspreidde de moderne mens zich vanaf ± 120.000 geleden  vanuit Oost-Afrika via het Midden-Oosten en later - ca. 40.000 jaar geleden - over het Europese en Aziatische continent en zou daar de Neanderthalers overal hebben vervangen. 

Zie voor de Moderne Mens in Europa: Cro-Magnon-Mensen

Vanuit Oost-Afrika bereikte de Moderne Mens ook het zuiden van het Afrikaanse continent.

Van 75.000 jaar geleden  dateren de in 2002 in een grot aan de Zuid-Afrikaanse oostkust oudste bekende menselijke "kunstuitingen": een stuk of zeven bekraste stukjes rode oker, ruim 7 en 5 centimeter lang. Dankzij de erin gekraste lijnpatronen hebben de stukjes de chronologie van het moderne menselijke gedrag, waarvan "nutteloze" versieringen een cruciaal onderdeel vormen, met 40.000 jaar verlengd. De oudste onomstotelijke bewijzen voor menselijk symboolgebruik waren tot nu toe zo'n 40.000 jaar oud. In het archeologische materiaal uit die tijd duiken niet alleen handige stenen werktuigen op, maar ook "nutteloze" versieringen en symbolen; van mooi afgevijlde ivoren kraaltjes tot indrukwekkende rotstekeningen.

Er zijn wel oudere aanwijzingen voor versieringen en symboolgebruik, tot aan een gezichtachtig steentje dat drie miljoen jaar geleden door de oermens Australopithecus zou zijn meegenomen. Maar die zijn nooit wetenschappelijk geaccepteerd wegens ernstige interpretatie- en vooral ook dateringproblemen. Het gaat bij in stukjes oker gekraste lijnen om een vrij complex geometrisch patroon, er zit een systeem in. Dat er tenminste twee stenen zijn met een vergelijkbaar patroon, wijst er ook op dat het niet gaat om een toevalligheid. Wat het betekent is niet bekend, maar geometrische patronen als deze zijn niet onbekend uit de jongere prehistorische kunst. Dat zo'n vroeg symboolgebruik is aangetoond in (Zuid-) Afrika komt niet helemaal als een verrassing. Al lange tijd is bekend dat de moderne mens ca. 130.000 jaar geleden in Afrika was ontstaan en zich ca. 40.000 jaar geleden over de rest van de wereld heeft verspreid. Dat er 90.000 jaar lang een anatomisch moderne mens bestond zonder aanwijzingen voor symboolgebruik is altijd al als een raadsel beschouwd. Sommige archeologen opperden zelfs dat misschien pas 40.000 jaar geleden écht modern gedrag is ontstaan, met taal en met complexe sociale interacties. 

De oudst bekende menselijke kunstuitingen zijn sinds vandaag twee bekraste stukjes rode oker, ruim zeven en vijf centimeter lang. Dankzij de erin gekraste lijnpatronen hebben de stukjes de chronologie van het modern menselijk gedrag, waarvan 'nutteloze' versieringen een cruciaal onderdeel vormen, met bijna 40.000 jaar verlengd. Onderzoekers hebben in een grot aan de Zuid-Afrikaanse zuidkust een stuk of zeven van deze bekraste stukken gevonden. Twee ervan worden vandaag beschreven in de online-editie van het wetenschappelijk tijdschrift Science.

rechts: Stukje rode oker uit de Blombos-grot in Zuid-Afrika, 77.000 jaar oud: het oudste kunstvoorwerp ter wereld.

"Het gaat om een vrij complex geometrisch patroon, er zit een systeem in'', zegt Christopher S. Henshilwood, leider van het onderzoek en verbonden aan het Iziko Museum van Kaapstad en universiteiten in de VS en Noorwegen. Dat er ten minste twéé stenen met een vergelijkbaar patroon zijn wijst er ook op dat het niet gaat om een toevalligheid. Wat het betekent is onbekend, maar geometrische patronen als deze zijn niet onbekend uit de (jongere) prehistorische kunst.

Dat zo vroeg symboolgebruik nu is aangetoond in (Zuid-)Afrika, komt niet helemaal als een verrassing. De mensensoort Homo sapiens, waartoe ook de nu levende mens behoort, is circa 130.000 jaar geleden in Afrika ontstaan. Vandaar uit heeft de soort zich over de rest van de wereld verspreid. Zo'n 40.000 jaar geleden kwam hij aan in Europa, waar toen de Neanderthaler leefde.

Dat er 90.000 jaar lang een anatomisch moderne mens bestond zonder aanwijzingen voor symboolgebruik is altijd als een raadsel beschouwd. Sommige archeologen opperden zelfs dat misschien pas 40.000 jaar geleden écht modern gedrag is ontstaan, met taal en met complexe sociale interacties.

Waarom rode oker en geen gele? In: Trouw, 11-07-2003

Gemaakt: 20-07-04

colofon