10.100

Palingtrekken en het Palingoproer (25 en 26 juli 1886)
Amsterdam (1850 - 1900)

Palingtrekken

Het palingtrekken was een oud Amsterdams spel. Over een gracht werd een touw gespannen waaraan een levende paling hing. 

De spelers moesten daar in bootjes onderdoor varen en de glibberige paling proberen te pakken, met het risico in het water te belanden. Het palingtrekken was, als “wreed volksvermaak”, in de 19de eeuw verboden. Toen de gemeente bekend maakte een eind te willen maken aan dit wrede spel, brak er een groot rumoer uit: het Palingoproer.

Rechts: Palingtrekken op de Lindengracht
Op 25 juli 1886 ontstonden grote rellen in de Jordaan, toen de politie het spelen van het verboden spel palingtrekken aan de Lindengracht probeerde te verijdelen. Bij het oproer dat volgde vielen 25 doden.

Op de zomerse zondag 25 juli 1886 organiseerde een stel Jordanezen een spelletje palingtrekken op de nog niet gedempte Lindengracht. Toen inspecteur Boas  met een paar agenten langs de Lindengracht liep en het palingtrekken zag, liep hij er naartoe, haalde uit zijn broekzak een mes en sneed het touw door.  

De palingtrekkers waren woedend, verzette zich hevig en .... kregen steun van de socialisten die net naar Domela hadden geluisterd.  De agent die het touw had doorgesneden werd aangevallen. Hij probeerde zich te verdedigen, wilde vluchten maar werd gegrepen en kreeg een flink pak slaag. De mensen juichten. Ze voelden zich sterk. Ze hadden een politieagent een pak slaag gegeven. De menigte begon met stenen te gooien naar alles wat een uniform droeg  Maar de politie kwam terug met honderd man om de rust te herstellen, Er werden charges uitgevoerd. Mensen werden gearresteerd.  
De volgende dag werd de strijd voortgezet. Straten werden opgebroken.. Van de stenen werden barricades opgericht. Rode en zwarte vlaggen werden op de barricaden gezet. Trots wapperde het linnen in de wind.  

Het stadsbestuur raakte in paniek. Ze vroeg om versterking. Het leger moest komen. Een troepenmacht werd de stad binnen gehaald. Militairen te paard en een afdeling huzaren (=soldaten) trokken de Jordaan binnen. Ze zouden de Jordanezen wel even mores leren. Maar de soldaten werden zo hevig met stenen bekogeld dat ze zich moesten terug trekken. De arbeiders dachten dat ze  gewonnen hadden. En een oorverdovend gejuich steeg op. 

Links: Palingoproer, prent in l'Illustration, augustus 1886 Het Franse tijdschrift l’Illustration verscheen voor het eerst in 1834. Bekende tekenaars en graveurs werkten mee aan het blad. Deze houtgravure van “Les troubles d’Amsterdam” is gemaakt naar een tekening van M. de Haenen, “envoyé special de l’Illustration”.

 

Maar de soldaten kwamen terug. Ze hadden van hun officieren opdracht gekregen om bij tegenstand direct met scherp te schieten. Het verzet was hevig. Een regen van stenen daalde neer op de soldaten. Op de daken stonden de bewoners. Alles gooiden ze naar beneden: dakpannen, bloempotten met de geraniums er nog in, stukken ijzer. Het was een complete opstand. De soldaten voelden zich in het nauw gedreven. Ze pakten hun geweren en schoten op alles wat bewoog. Rook kwam uit de lopen. De kruitdamp bleef hangen in de nauwe straatjes. Mensen gilden. Kermende mensen bleven op straat liggen.  Zestien doden vielen er. Zestien levenloze lichamen bleven op straat liggen. De mannen en vrouwen keken er met ontzetting naar.  Veel mensen waren gewond. Het dodental zou oplopen tot 25. Nog dagenlang bleef de toestand gespannen. Duizenden soldaten waren naar Amsterdam gehaald.  Ze werden ondergebracht in de Noorder Kerk en het paleis op de Dam. Maar de opstand was bedwongen. De arbeiders gingen weer aan het werk. De prijs die ze betaald hadden was 25 doden.

Laatst bijgewerkt: 21-04-04

colofon