162

Metazoa (Eumetazoa)

Eurkaryoten Flagellata Dierenrijk Metazoa

Eumetazoa zijn dieren met volledig gedifferentieerde weefsels, in tegenstelling tot de Parazoa (Sponsachtigen). Er zijn vier soorten weefsels te onderscheiden:

• Bindweefsel
• Epitheel
• Zenuwweefsel
• Spierweefsel

Binnen de Eumetazoa kan onderscheid gemaakt worden tussen Radiata (die radiaal symmetrisch zijn) en Bilateria (die tweezijdig symmetrisch zijn).

Metazoa (Meercelligen)

Al langer vermoedden onderzoekers Nicole King en Sean Caroll van het Howard Hughes Medical Institute in Madison, Wisconsin, op grond van uiterlijke overeenkomsten dat choanoflagellaten aan de wieg hebben gestaan van het meercellige dierlijk leven. In sponzen (primitieve dieren) zijn nog steeds zogeheten kraagcellen (choanocyten) te vinden die sterk lijken op de eencellige choanoflagellaten. Net als choanoflagellaten bezitten de kraagcellen van sponzen een flagel omgeven door een kraag van microvilli. De zwiepende flagel veroorzaakt een kleine waterstroom waarbij in het water zwevende voedseldeeltjes in de kraag blijven hangen. Deze kunnen vervolgens door de cel worden opgenomen. Hun eencellige gemeenschappelijke voorouder moet ten minste 600 miljoen jaar geleden hebben geleefd, het moment waarop de meercelligheid ontstond. Die overstap van eencellig naar meercellig leven vereiste een ingrijpende genetische verandering in tal van genen die betrokken zijn bij het aan elkaar plakken van cellen en de onderlinge communicatie tussen cellen. De ontdekking van het gen voor het receptortyrosinekinase in een eencellige bewijst dat in ieder geval één zo'n aanpassing al heeft plaatsgevonden voordat het meercellige leven zich ontwikkelde.

Metazoa zijn opgebouwd uit weefsels en organen. Een weefsel bestaat uit een aantal gelijksoortige, sterk op een bepaalde levenstaak ingestelde, 'gedifferentieerde' cellen. Tijdens een vroeg ontwikkelingsstadium bestaan ze uit twee cellagen of kiembladen : het ectoderm dat de huid levert en het entoderm, waaruit zich de verteringsorganen ontwikkelen. In dit stadium is de jonge levenskiem meestal een soort dubbelwandig bekertje, te vergelijken met een diep ingedeukte gummibal. De opening van dit bekertje heet oermond, omdat zich hieruit meestal de latere mond vormt.

De Duitse natuuronderzoeker Ernst Haeckel, door wiens toedoen Darwins evolutieleer tot het centrale punt werd in de negentiende eeuwse mechanistische natuurfilosofie, zag dit gastrulastadium bij de meeste Metozoa optreden : als ontwikkelingsfase of bij poliepen, kwallen en koralen als eindtoestand. Volgens Haeckel zou elk dier tijdens zijn ontwikkeling als het ware in versneld tempo de evolutie van zijn groep demonstreren. Deze hypothese werd - in hoge mate overdreven - tot 'biogenetische grondwet' verheven. Intussen zijn de biologen wel voorzichtiger geworden. In het feit, dat veel ontwikkelingsstadia van hogere dieren, de mens incluis, overeenkomen met de eindtoestanden van lagere vormen, zien zij een niet te miskennen genetische parallelliteit : de ontwikkeling van het individu en die van de soort in de loop der tijden zijn duidelijk evenwijdig lopende gebeurtenissen; maar hiermee is nog niet bewezen, dat zij identiek zijn.
De gastrula bestaat dus uit een buitenlaag die voor bescherming, voor het opvangen van prikkels en eventueel ook voor de voortbeweging dienst doet; de binnenlaag haalt voedsel en zuurstof uit de vloeistof, die via de oermond binnenkomt. Alle leden van de stam der holtedieren verkeren in dit, met een gastrula te vergelijken stadium. Bij hogere dieren ontwikkelt zich tussen de beide kiembladen een derde blad. Dit tussenblad of mesoderm zorgt onder andere voor meer stevigheid en voor transport van stoffen in het binnenste naar het buitenste kiemblad. Bij de gewervelde dieren wordt deze oerfunctie door meer gespecialiseerde functies vervangen. Uit het mesoderm ontwikkelen zich weefsels en organen : bindweefsel, kraakbeen en been geven het lichaam de nodige stevigheid, spieren zorgen voor de bewegingen, het bloed in het hart en bloedvaten verzorgt het transport van opgeloste stoffen, terwijl de nieren het bloed zuiveren en op de juiste concentratie en zuurgraad houden. In het middelste kiemblad ontstaat meestal een holte waarin de ademhalings- en spijsverteringsorganen, het hart en de nieren wordt ondergebracht. Een grote groep van dieren, waarbij deze secundaire lichaamsholte of coeloom niet tot ontwikkeling komt, staat vreemd genoeg te boek als Holtedieren.

colofon