2014

Mensenoffers aan moerasgoden

Moerassen en venen hadden sinds de jonge steentijd (tijd van de eerste landbouwers) al een magisch-rituele uitstraling, net als rivieren, beken en bronnen. Talloos zijn de votiefgaven van heel andere aard - wapens, werktuigen, sieraden en voedsel - die op zulke plaatsen zijn gedeponeerd. Ook mensen zijn blijkbaar ook als offer aan de goden in het veen begraven.  
Of ze voor dat doel om het leven zijn gebracht is een tweede. Het is zeer wel mogelijk dat ook ter dood veroordeelden tevens dienst deden als offer. Het rituele karakter schuilt in zo'n geval niet zozeer in het ombrengen van het slachtoffer als wel in het bijzetten in het sacrale veen.
 

Bij de grote verveningen in de 19e en het begin van de 20e eeuw ontdekten de arbeiders geconserveerde prehistorsiche lijken. Geen overspelige vrouwen, zoals Tacitus meende, maar offers aan de goden. In tegenstelling tot normale omstandigheden, waarin een dood lichaam tot ontbinding overgaat en alleen het skelet lange tijd behouden blijft, worden in het zure milieu van een hoogveen de huid en weke delen gelooid en vergaat het skelet grotendeels of geheel. Dit natuurlijke looiproces kan leiden tot een bijna perfecte conservering.  Tussen 1791 en 1951 zijn er in totaal 48 veenlijken in de Drentse, Groningse en Friese venen gevonden. Van al die veenlijken zijn er niet meer dan 12 geheel of gedeeltelijk bewaard gebleven en ze bevinden zich alle in het Drents museum in Assen, w.o. "Het paar van Weerdinge" Deze twee veenlijken werden gevonden in 1904 bij het dorp Weerdinge. Zij werden als een man en een vrouw beschouwd. Door pathologisch-anatomisch onderzoek werd echter aannemelijk gemaakt dat de "vrouw" een man is geweest.],  Verder werd er een veenlijk gevonden bij Exloërmond. Het meest recente veenlijk is dat van Zweelo, gevonden in 1951.  Een andere vondst is "Het meisje van Yde".  Dit veenlijk werd gevonden bij het gehucht Yde in de gemeente Vries (Drenthe) (foto's hieronder, rechts een reconstructie) 
I In het buitenland is de situatie niet anders. Het beroemdste veenlijk, de Deense Man van Tollund met zijn serene blik is daar het beste voorbeeld van. Uit C14-datering blijkt dat de man omstreeks 350 v.Chr. om het leven is gekomen. Hij was toen waarschijnlijk ongeveer 20-40 jaar oud. Hij werd opgehangen of met een touw gewurgd. Vreemd is echter dat er geen afdrukken zijn gevonden van het touw dat hij om zijn nek had en dat zijn tongbeen niet gebroken is. De man had een ring in zijn neus, dat zou kunnen wijzen op een offer aan de goden. De man had de dag voor hij doodging niet gegeten. Zijn laatste maaltijd bestond uit een soep gemaakt van verschillende zaden, waarvan sommige erg moeilijk zijn te vinden. Daarom veronderstelt men wel dat de maaltijd voor een speciale gelegenheid was. Die speciale gebeurtenis zou dan de terechtstelling of offering van de man kunnen zijn. De Man van Tollund ligt thans in het plaatselijke museum in Silkeborg. Een replica van dit veenlijk is te zien in het museum Ellert en Brammert in Drenthe.

Het bestaan van het verschijnsel veenlijk is al lange tijd bekend: de eerste vermelding uit Duitsland dateert uit 1640. Naarmate aan het eind van de 18e eeuw de belangstelling voor de oudheidkunde groeide, ging men de ook de veenlijken minder als curiositeit en meer als getuigen uit een vervlogen verleden zien. In de loop van de vorige eeuw ontstond in Duitsland een verklaring voor het lot dat deze mensen had getroffen. Op basis van passages uit de Germanica van de Romeinse geschiedschrijver Tacitus meende men te mogen afleiden dat het hier ging om volgens Germaanse wetten gestrafte misdadigers. 
Vooral overspelige vrouwen kwamen hiervoor in aanmerking. In de jaren 60 van deze eeuw werd naar aanleiding van de vondsten van de Man van Tollund en de Man van Grauballe in Denemarken de opvatting populair dat deze mensen volgens oud-Germaanse riten waren geofferd aan de goden. Ook voor deze opvatting werd zwaar op Tacitus geleund. Ook in Engeland zijn veenlijken ("bogbodies") aan het licht gekomen. De beroemdste hiervan is de "Lindow Man" (foto's hier onder) 
laatst bijgewerkt: 16-05-01

colofon